I guruh. Universal avtomat va yarim avtomatlar.
Bir xil mahsulotlarni ko’plab ishlab chiqarishni ko’payishi bilan universal
avtomatlar va yarimavtomatlar qo’llaniladi. Bu avtomat va yarimavtomatlar
universal deyiladi. Ularni universalligi, qo’lda boshqariladigan yoki raqamli
dasturda boshqariladigan dastgohlardan anchagina past. Chunki salt yurish
mexanizmlari
va
kulachokli
avtomat
boshqaruv
tizimlari
ularni
moslanuvchanligini kamaytirib yubordi. Qo’lda boshqariladigan dastgohlarda bir
detal ishlovidan, ikkinchisiga o’tish uchun sanoqli minutlar talab etilsa, universal
avtomatda bunday sozlash dastgohni bir necha soat bo’sh turishiga sabab bo’ladi.
Shu sababli mayda seriyali ishlab chiqarishda xaqiqiy unumdorik past bo’ladi.
Ishlab chiqarish miqyosini o’sishi, ko’p xollarda dastgohlarni qayta sozlash zarur
bo’lmay qoladi. Bunday avtomatlarda yil bo’yi bitta detalga ishlov beriladi.
87
III guruh. Maxsuslashgan va maxsus avtomatlar va yarim avtomatlar.
Bunday dastgohlar yalpi ishlab chiqarish sharoitida, tayyorlanayotgan
detalni va o’lchamlari ko’p vaqt o’zgarmaydigan xollarda ishlatiladi.
Ishlab chiqarilayotgan mahsulotni almashinuvi yalpi ishlab chiqarishda
ko’pgina maxsuslashgan va maxsus dastgohlar o’zining ishchi holatda bo’lishiga
qaramasdan kerak bo’lmay qoladi. Shunday qilib texnikani rivojlanishida ishlab
chiqarishni ko’plab bo’lishi bilan moslanuvchanlik qarama-qarshi parametr sifatida
bo’lib qoladi. Bunday muammoni dastgohlarni mexanizm va qismlarini texnologik
nuqtai nazardan standartlashtirish va normalashtirish bilan xal qilinib agregat
dastgohlar paydo bo’ladi.
Agregat (lotincha. agrego – birlashtiraman, ulayman) – texnikada mashina
yoki mashinalar majmuining birxillashtirilgan, yiriklashtirilgan uzeli; alohida
vazifalarini mustaqil bajaradi, o’zaro almashinuvchan bo’ladi:
Masalan, ichki yonuv dvigatellari, avtomobillarning oldingi va ketingi
ko’priklari, elektr dvigatellar, nasoslar va boshqalar. Ba’zan ikki va undan ortiq
mashinalar majmui ham agregat deb ataladi.
|
