1.3. Bank tizimining texnik va dasturiy ta’minoti
Bank tizining texnik ta’minoti
Axborot texnologiyalar (IT) sohasidagi har qanday qaror mavjud
axborot va texnologik muhit bilan qо‘llab quvvatlanishi kerak. Tarmoqlar,
serverlar, ishchi stansiya va boshqa texnik jihozlar har qanday dastur
mahsulotining tizim talabi rо‘yxatiga kirishi mumkin.
18
Tizimli talab, odatda quyidagi apparat va dastur vositalarining
texnik parametrlari bilan belgilanadi:
protsessorlar bilan - tizim boshqaruvini bajaradigan va ma’lumotlarni
qayta ishlashni amalga oshiradigan qurilma;
tizim xotirasi bilan-axborotni saqlash uchun taqdim etilgan kо‘plab
qurilmalar bilan;
interfeyslar bilan - texnik qurilmalar mexanizmlarining о‘zaro va
tashqi muhit bilan munosabati;
kommunikatsiya tizimi yoki tarmoq bilan - tizim komponentlari
orasida
axborot
almashinuvini
amalga
oshiradigan
tuzilish
va
mexanizmlar;
operatsion tizimlar bilan - tizimning texnik komponentlari bilan
bosh-qarish uchun funksiyalarning asosiy tо‘plami bilann ta’minlaydigan
dasturiy ta’minot.
Oddiy tizimlar uchun bitta kompterga talab belgilanadi. Odatda bu
barcha tizim ishini ta’minlay oladigan shaxsiy kompter. Bunday
arxitektura markazlashtirilgan tizim deb ataladi . Kompter asoslanadigan
kuchiga kо‘ra markazlashtirilgan tizimlar yanada global vazifalarni hal
etishlari mumkin. Shaxsiy kompterni kо‘p foydalanuvchili katta,
supermini yoki miniEHMga almashtirish yagona markaziy tizim
doirasidagi kо‘plab vazifalarni markaz-lashtirishga imkon beradi. Biroq
ushbu qarorning yuqori narxi, shuningdek, etarlicha mutaxassis yо‘qligi
hamda markaziy kompyuterga asoslangan dasturiy echimlarning kam soni
bu kabi tizimlardan foydalanishni chegaralaydi.
Murakablik, axborot hajmi va bir vaqtning о‘zida amalga oshiriladi-
gan jarayonlar о‘sishi natijasida texnik talablar bitta qurilma chegarasidan
chiqadi va taqsimlangan tizimlar yaratilishiga olib keladi.
Taqsimlangan hisoblash - qayta ishlash tarmoqqa ulangan bir nechta
kompyuterlar bilan amalga oshiriladigan kompyuter tizimi. Bunda shakliga
kо‘ra istalgan kompyuter tizimi mavjud va har bir kompyuter о‘z
vazifasini yuajaradi, tarmoq esa tizim ishlashini bir butun sifatida qо‘llab
quvvatlaydi.
«Mijoz-server» - taqsimlangan hisoblash muhiti modeli, bunda
vazifaning interfeys qismi foydalanuvchi mashinasida amalga oshiriladi,
19
kо‘p resurslarni talab qiluvchi sо‘rovlarni qata ishlash bir yoi bir necha
serverlar bilan amalga oshiriladi.
1. Klasterlar - avtonom tizimlarga (komterlarning) nisbatan umumiy
disklar xotirasi (umumiy fayl tizimlari bilan), mashinalararo munosabat
vositalari va ma’lumotlar bazasi yaxlitligini qо‘llab quvvatlashning
jamuljamligini aks ettiruvchi hisoblash tizimi. Klasterlarni qо‘llash tizim
foydaliligi va ishonchliligini oshiradi, bitta kompyuterning tо‘xtab qolish
holatida uning ishini о‘ziga boshqasi oladi. Foydalanuvchi nuqtai
nazaridan klaster yagona tizim sifatida haraatlanadi.
Bu arxitekturalar bir-birini rad etmaydi, arxiteturaning bir qismi
uchun “mijoz-server”dan foydalanish boshqa resurslar uchun tarqatilgan
hisoblashni olib borish bilan birlashtirilishi mumkin.
Taqsimlangan tizimni tuzishda eng birinchi vazifa - qanday resurs
shakllari taqsimlanishini belgilash bо‘lishi shart. Hissoblash kuchini
bо‘lish kerak bо‘lgan holatda, taqsimlangan hisoblash tizimi yoki “mijoz-
server” arxitekturasi kо‘rib chiqiladi. Agar tizim ma’lumotlarning juda
katta oqimi va ularni saqlashni qayta ishlashni amalga oshirsa, unda klaster
mexanizmlari tahlil qilinadi.
«Mijoz-server» texnologiyalari axborot tizimni tashkil etuvchi
ixtisosliklar tamoyiliga asoslanadi . Bunda ikki turdagi komponent: server
va foydalanuvchining ish о‘rni (Desktop) belgilanadi.
Server—ixtisoslashtirilgan yoki umumiy vazifalarni echish uchun
xizmat qiladigan dasturiy ta’minotdir.
Foydalanuvchining ish о‘rni – bu konkret foydalanuvchi vazifasini
echish uchun, masalan, tizimning foydalanuvchi interfeysini amalga
oshirish uchun xizmat qiladigan axborot tizimi komponentlaridir.
«Server» atamasi ikki tomonlama talqin qilinishi mumkin: ham
konkret kuchli ajratilgan kompyuter, yoki xizmatlardan bittasini amalga
oshiradigan dasturiy ta’minot. Ushbu bobda ayrim vazifalarni mustaqil
bajarishni ta’minlaydigan dastur server deb ataladi. Bunda vazifa ajratilgan
kompyuterda ham ishchi stansiyasida ham bajarilishi mumkin. Oxirgi
qaror kо‘pincha tizimni ishlab chiqaruvchilar tomonidan foydalaniladi.
“Mijoz-server” arxitekturasini tanlashda, birinchi navbatda, qaror
serverlarga kо‘chiriladigan vazifalar rо‘yxati hajmini aniqlash zarur.
20
Odatda, bu vazifalar umumiy kirishni yoki kо‘proq hisoblash kuchini talab
etadigan bо‘lishadi. Quyida server sifatida eng kо‘p foydalaniladigan
axborot xizmatlari rо‘yxati keltirilgan.
Domen serveri tarmoq segmenti foydalanuvchilari rо‘yxatini, shu-
ningdeк, ularning kirish huquqini belgilaydi. Birlashish monitoringini
amalga oshiradi. “Mijoz-server” tamoyili bо‘yicha ishlaydigan istalgan
tarmoq operatsiyasining yadrosi hisoblanadi.
Fayl-server fayl shaklidagi axborotni unga taqsimlangan kirish
maqsadida saqlash uchun xizmat qiladi. Ularning har biriga kirishga
nazoratni amalga oshiradi. Fayl-server sifatida shaxsiy disk masofada
foydalanishga ruxsat beradigan istalgan kompyuter xizmat qilishi mumkin.
Biroq, kо‘plab tarmoq operatsiya tizimlari fayl-serverni boshqarish uchun
qо‘shimcha servislarning katta miqdorini taqdim etadi.
Ma’lumotlar bazasi serveri saqlash, qayta ishlash va strukturalangan
axborotga kirishni ta’minlashga xizmat qiladi. Bugungi kunda qarorlar
uchun eng kо‘p SQL sо‘rovlar tilini qо‘llab quvvatlovchi ma’lumotlarning
relyasion bazasi serverlari foydalaniladi. Ularga SUBD ORACLE,
Microsoft SQL, DB2, SYBASE kiradi.
Internet-server internet kelishuvi va qoidalariga mos keladigan axbo-
rotni etkazadi. Eng oddiy holatda esa – xuddi shunday faylli server bilan
bir xil. Biroq, internet-server tushunchasi, odatda, axborotni qayta
о‘zgartirish bilan bog‘liq qо‘shimcha servislar tо‘lamini ham qamrab
oladi. Eng kо‘p tarqalgan serverlar APACHE va Internet Information
Server (IIS) hisoblanadi.
Taklif serveri ixtisoslashtirilgan vazifalarni amalga oshirishga xizmat
qiladi. Kо‘plab bank tizimlari biznes-mantiq ilova bajarilishini
ta’minlovchi ilova serverlariga ega. Bunda ma’lumotlarni saqlash vaunga
kirishni nazorat qilish uchun ma’lumotlar bazasi serveri javob beradi.
Arxivlash serveri arxivlar – kamdan-kam foydalaniladigan
axborotlar-ning katta hajmini saqlashni amalga oshiradi. Odatda fayl-
serverdan
server-larning
ushbu
tipi
kompressiyaning
shaxsiy
mexanizmlari, saqlangan axbo-rot indeksatsiyasi va о‘zgarishlar kiritilgan
tarixni saqlash bilan farq qiladi!
21
Chop etish serveri umumiy printerda nashr qilishni boshqaradi. Agar
ixtisoslashtirilgan qurilma hisoblanmasa, unda operatsion tizim tarmog‘i
tarkibiga kiradi. Nashr qilish serverining asosi nashrga buyurilgan
vazifalarni navbat bilan boshqarish mexanizmi hisoblanadi.
“Mijoz- server” arxiteturasining yangilanishidagi qarorlarni kо‘rib
chiqishda ishchi stansiyalari qaror qilgan va mijoz vazifasi sifatida
belgilangan vazifalar rо‘yxati aniqlanadi. Ularga quyidagilar kiradi:
- Foydalanuvchi interfeysi bilan boshqarish. Bu ishchi stansiya uchun
foydalanuvchi interfeysining ekrandagi tasvir, tugma, kiritish maydoni,
rо‘yxat kabi turli elementlar xizmatini о‘z ichiga olgan eng kо‘p tarqalgan
vazifadir. Foydalanuvchi interfeysi bilan boshqarish “mijoz-server”
arxitekturasi va terminalli kirish о‘rtasidagi aniq chegarani kо‘rsatadigan
vazifa hisoblanadi;
- Ofis takliflari . Bu erda ma’lumotlarni tahrirlashni ta’minlovchi
vazifalar rо‘yxati keltirilgan. Bu turli muharrirlar, matnli va jadvalli
protsessorlardir. Odatda ma’lumotlarni tahrir qilishda qо‘lyozma kiritish
jarayoni tarqalgan vazifa hisoblanmaydi va serverlar resursini tejash uchun
mijoz о‘rniga almashadi;
- Bosib chiqarish. Yirik axborot tizimlarida bosib chiqarish
funksiyasi serverda va mijoz stansiyasida amalga oshirilishi mumkin.
Odatda, server orqali bosib chiqarish qog‘ozga katta hajmdagi
ma’lumotlarni, masalan, hisoblar bо‘yicha kо‘chirmani ta’minlaydi. Bu
har bir ish о‘rniga qо‘yish mumkin bо‘lmagan yuqori mehnat samarasiga
ega bо‘lgan printerga yuqori talab bilan bilan izohlanadi. Mijoz stansiyasi
bilan konkret foydalanuvchiga zarur bо‘lgan hujjatlarni bosib chiqarish
amalga oshiriladi;
- Ma’lumotlarni yuklash va yuksizlantirish ham mijoz о‘rnida va
ham serverda bajarilishi mumkin. Odatda, agar ma’lumotlar avtomatik
rejimda yuklansa va yuklashni rо‘yxatga olishni talab etmasa, kо‘rsatilgan
operat-siyalarni server bajaradi. Agar ma’lumotlarni yuklash yoki
yuksizlantirish tasodifan bо‘lsa, unda ularning amalga oshirilishi mijoz
о‘rnida yuz beradi.
| 