22
komponentlari bilan bajariladigan alohida funksiyalar esa – alohida
qurilma kabi turli hisoblash tizimlarini tashkil etuvchi majmua hamdir.
Klaster arxitektura asosidagi qaror bir qator afzalliklarga ega:
• Absolyut kо‘lamdorlik.
Arxitektura istalgan о‘lchamdagi
klasterlarni yaratishga imkon beradi.
• Inkrement (ortgan) kо‘lamdorlik
. Klaster shunday yaratiladiki,
tizimni tо‘liq almashtirmay yangi komponentlarni qо‘shish bilan kuchni
oshirish mumkin.
• Tо‘xtab qolishga barqarorlik, komponentlardan
birining qatordan
chiqishida tizim ishlashda davom etadi, chunki barcha funksiyalar takror-
lanadi.
• Umumiy holatda tashkillashtiruvchilar sifatida keng tarqalgan
komponentlardan foydalanishda narx/ishlash koeffitsientining yaxshiroq
mosligi yuqori kuchdagi bitta kompyuterni sotib olganga qaraganda kasroq
xarajatni talab etadi.
Hozirgi vaqtda deyarli barcha operatsion tizimlar klasterli arxitektu-
rani amalga oshirish uchun qо‘shimcha qarorlarga ega. Biroq, yuqorida
kо‘rsatilganlarga kо‘ra, qaror faqat klasterning asosini tashkil etadi. Xiz-
matni alohida qurilmalararo taqsimlash taklif serverlarini dasturiy
ta’minoti bilan ham belgilanishi mumkin. Shunday ekan,
klaster
arxitekturasiga ma’lumotlar bazasi serveri ham, takliflar serveri ham agar
ular ushbu funksiyasini qо‘llab quvvatlashsa ega bо‘lishi mumkin.
Bank tiziminit dasturiy ta’minoti
Bank avtomatlashtirishning barcha sohasini ikkita katta sohaga
bо‘lish mumkin:
jо‘natish va tо‘lovlarni amalga oshirishni ta’minlovchi elektron
tо‘lov tizimi;
bank ichi va buxgalteriya operatsiyalarini amalga oshiruvchi
avtomatlashtirilgan bank tizimi.
Avtomatlashtirilgan bank tizimini funksional vazifasiga muvofiq
uchta tizimostga bо‘lish mumkin:
1. Front-office
(yuqori daraja) - bankni
tashqi dunyo bilan munosa-
batini ta’minlovchi tizim osti. Tizim ostida birlamchi axborotni kiritish,
23
bankning mijozlar, boshqa banklar, birja, О‘zRMB bilan munosabati
amalga oshiriladi.
2
. Back-office (о‘rta daraja) - umumbank va umumxо‘jalik faoliyatni
qо‘llab quvvatlovchi tizim osti. Tizimostiga kredit bilan ishlash kiradi.
3. Accounting
(quyi daraja) - buxgalter hisobining mavjud protsedura
doirasida bank faoliyatining о‘z vaqtida va tuzatilgan aksiga javob
beruvchi tizim osti. Mustaqil Analysis
guruhiga - bankning hozirgi holatini
tahlil qilish, rejalashtirish va bankning ichki
auditini olib borishga
mо‘ljallangan operatsiyalar ajratilgan.
Bugun bozorda ham mahalliy ham xorijiy ishlab chiqaruvlarning
dastur mahsulotlari taqdim etilgan. Taqdim etilgan tizimlar narxi va ish
bajarishi bilan bar necha marta farq qiladi. Bank biznesini О‘zbekistonda
mustahkamlash ushbu bozorga g‘arb ta’minlovchilarining keng kо‘lamli
va qimmatli qarorlari bilan kirib kelishlariga yordam berdi (mySAP
Banking, KAPITAL24 Temenos kompaniyasidan, OFSA Oracle
kompaniyasidan va bosqalar). Shu bilan bir vaqtda,
bozorda mahalliy
ishlab chiqaruvchilar tomonidan taqdim etilgan avtomatlashgan tizim sifati
ham yaxshilanmoqda.
Sо‘nggi vaqtlarda milliy tizimlar О‘zRMB taqdim etgan funksiyalar-
ning etarlicha tо‘liq tо‘plamini, hisob-kitob va hisobotga о‘zgarishlarni
qо‘llab quvvatlashini namoyon etmoqda. Sо‘nggi avlod tizimlari
moslashuvchanlik, о‘rnatilganlik va arxitetura qarorlari sifati qismlarida
xorijiy о‘xshashliklar bilan raqobatlashishi mumkin.
Xorijiy tizimlar ban funksiyalari sohasida xalqaro bozorda ishlash
bо‘yicha kо‘proq о‘ylangan, kо‘proq ishlangan. Xorijiy tizimlardan
foydalanish, shuningdek, xalqaro auditor
kompaniyalari orasida bank
imidjiga ijobiy ta’sir kо‘rsatadi. Biroq, bozorda xorijiy tizimlarning
ishtiroki о‘zbek sharoitlariga moslashtirilmagan: ular milliy standart hisob-
kitobga va hisobotlarga past darajada yо‘naltirilgan, yuqori narxga ega,
yuritish bо‘yicha ancha qimmat xizmatlarga ega. Xorijiy tizimlar, odatda,
Rossiya banklarida a’lo darajada tarqalgan qimmatbaho kompyuter
uskunasini qо‘llashga asoslanadi. Shuning uchun, hech narsaga qaramay,
xorijiy tizimlarni о‘zlashtirish – bu etarlicha xarajatli qaror bо‘lib, u
bundan tashqari bankdan Rossiya sharoitlariga
tizimga moslashish
24
bо‘yicha muhim kuchaytirishlarni (vaqt va vosita sarflashda aks etgan)
talab etadi.
Bugun ABT bozorida 20ga yaqin firmalar - ABT ishlab chiqaruvchi-
lar, turli dastur mahsulotlarini yaratuvchilar ishtirok etadi. О‘zbekiston
bozorida ABTni dasturiy ta’minotini «FIDO- biznes” tashkiloti ta’minlab
beradi. Kо‘p banklar IABS (Интегрированная Автоматизированная
Банковская система) ва GLOBUS dasturlaridan foydalanishadi.
Milliy bozorning fenomeni katta miqdorda shaxsiy ishlab chiqarish
tizimining mavjudligi hisoblanadi. Bunda tizim tavsiflariga bо‘lgan talab-
chanlik darajasini oshishi va ularning imkoniyatlari kengayishi doirasida
ishlab chiqarishning narxi va murakkabligi ortadi va oxirda bank mutaxas-
sislari tomonidan ABT yaratish va ekspluatatsiya qilishning iqtisodiy
nomuvofiqligiga olib keladi. Shu munosabat bilan shaxsiy mahsulotlaridan
foydalanadigan banklar soni doimiy ravishda kamayib boradi, kо‘pchilik
banklar har bir konkret bankning о‘ziga xosligi bо‘yicha moslashadigan
tayyor ABTda tanlov qilishni afzal bilishadi.
Kо‘pchilik О‘zbekiston ABTlari ikki yoki uch darajali “mijoz-
server” arxitekturasida ishlashadi. Barcha ABT
turli muhitlarda ishlashi
mumin, ular orasida, tabiiy ravishda, Windows NT va UNIXning turli
variantlari OS serverlari sifatida ustunlik qiladi, biroq boshqa kо‘plari ham
sanab о‘tilgan va eng avvalo, Novell Netware. Agar mijoz ish о‘rniga
keladigan bо‘lsak, u erda ham DOSni va Windowsning turli versiyalarini,
hatto «ASOFT» firmasi taqdim etgan Java ekzotikasini ham uchratish
mumin.
Bankda elektron hujjatlarni yuritish. Bankning meyoriy bazasi tashqi
va ichki normativ hujjatlarni о‘z
ichiga oladi. Sо‘nggilariga bank
operatsiyalari va jarayonlarni, ishni tashkillashtirish hamda bо‘limlarning
munosabatlarini reglamentlovchi texnologik dokumentlar kiradi.
