23
-
tuproqning suv o‘tkazuvchanligi;
-
tuproqning namlik sig‘imi;
-
tuproqning kapillyarligi;
-
tuproqning g‘ovakligi va boshqalar.
Tuproqning hajmiy massasi va solishtirma og‘irligi
uning
eng muhim fizik ko‘rsatkichlaridan sanaladilar.
Tuproqning hajmiy massasi
tabiiy holatdagi (o‘zgarmagan)
ma’lum hajmdagi tuproqning massasiga uning zichligi yoki
hajmiy massasi deyiladi.
Tuproqning hajmiy massasi
quruq tuproqqa nisbatan
ifodalanadi va g/sm
3
larda o‘lchanadi.
O‘zbekistonda tarqalgan tuproqlarning hajmiy massasi
(zichligi) asosan 1,05 dan 1,8 g/sm
3
gacha (yengil
tuproqlarda
1,1-1,3; o‘rtacha – 1,4-1,6 va og‘ir – 1,7-1,8) oraliqda yotadi.
Tuproqning
hajmiy
massasi
(zichligi)
tuproqning
mineralogik va mexanik tarkibi, strukturasi va tarkibidagi organik
moddalarning miqdoriga bog‘liq.
Tuproqning hajmiy massasiga tuproqqa ishlov berish
jarayoni va foydalanilayotgan qishloq xo‘jalik texnikasi ta’sir
ko‘rsatadi.
Tuproqqa ishlov berilganda (haydalganda, yumshatilganda),
tuproq eng g‘ovak holatga keladi, vaqt o‘tishi bilan esa asta-sekin
zichlashib boradi.
Chirindiga boy, strukturali va yetilgan
holda ishlov berilgan
yerlarda tuproq zichlanmagan bo‘ladi. Zichlik tuproqning suv-
havo xossalari va unda kechadigan
biologik jarayonlarning
borishida hamda o‘simliklar uchun zarur oziq moddalarning
to‘planishida muhim rol o‘ynaydi.
Zichlangan tuproqda suvning shimilishi va havo almashinishi
24
kamayadi, o‘simliklarning ildizlari yaxshi rivojlana olmaydi.
Qishloq xo‘jaligi ekinlarini
yetishtirish uchun tuproq
zichligining (mexanik tarkibiga ko‘ra) eng maqbul ko‘rsatkichlari
quyidagi qiymatlarga ega:
-
qumoq va soz tuproqlar uchun 1,0-1,3 g/sm
3
;
-
yengil qumoq tuproqlar uchun 1,1-1,4 g/sm
3
;
-
qumloq tuproqlar uchun 1,20-1,45 g/sm
3
;
-
qum tuproqlar uchun 1,25-1,60 g/sm
3
;.
Hosilning tuproq zichligiga bog‘liqligini o‘rganish
tadqiqotlari natijalarini ko‘rsatishicha, tuproqning zichligi 0,01
g/sm
3
ortsa, donli ekinlarning hosildorligi 1 s/ga, kartoshkaning
hosildorligi esa 2 s/ga kamayishi mumkin.
Binobarin, g‘o‘za
o‘stirilayotgan
sharoitda
bo‘z
tuproqlarning
haydalma
qatlamidagi eng maqbul zichlik 1,2-1,3 g/ sm
3
bo‘lishi lozim.
