Tuproqning solishtirma og‘irligi deb ma’lum hajmdagi
tuproq qattiq qismi massasining shunday hajmdagi suvning
massasiga nisbatiga aytiladi.
Tuproqning solishtirma og‘irligi uning mineral va kimyoviy
tarkibiga bog‘liq ravishda o‘zgaradi va o‘rta hisobda 2,5-2,7
g/sm
3
ni tashkil qiladi.
Tuproq solishtirma og‘irligini aniqlash usullarining orasida
N.A. Kachinskiy (massa) va M. Bahodirov (hajmiy) usullari eng
qulaylari sanaladi.
O‘zbekistonda
tarqalgan
tuproqlarning
solishtirma
og‘irliklari (nisbiy zichligi) 2,4 dan 2,85 g/sm
3
gacha oraliqda
yotadi.
Tuproqlarning solishtirma og‘irliklari:
-
yengil mexanik tarkibli tuproqlarda 2,60-2,65 g/sm
3
;
-
o‘rtacha mexanik tarkibli tuproqlarda – 2,63-2,67 g/sm
3
;
25
-
og‘ir mexanik tarkibli tuproqlarda – 2,68-2,85 g/sm
3
ni
tashkil qiladi.
Tuproqning hajmiy og‘irligi (zichligi) quyidagi tartibda
aniqlanadi:
Dala sharoitida maxsus shurf (o‘ra) qaziladi (1.4-rasm).
Maxsus xalqachalar yordamida o‘ra devorining genetik
gorizontlaridan (yoki har 10 sm qatlamidan) tuproq tuzilmasini
buzmasdan namunalar olinadi. Namunalar laboratoriya sharoitida
maxsus o‘rganiladi.
Tuproq turlarining solishtirma nisbiy og‘irliklari bir-biridan
uncha katta farq qilmaydi va ular odatda 2,4 g/sm
3
dan 2,7-2,8 g/
sm
3
gacha oraliqda yotadi.
1.4- rasm. Shurf (o‘ra)dan tuproq namunasini olish.
26
Tuproqning solishtirma hajmiy og‘irligi (D) quyidagi
tengliklar yordamida aniqlanadi:
𝑫 =
𝑩−𝑪
𝑽
