Tuproqning mexanik tarkibi

19 
Tuproqning mexanik tarkibi. 
Tuproqni teksturasi bo‘yicha 
tasniflashning xalqaro tizimlari bir-biridan biroz farq qiladi. 
Biroq ularning barchasida tuproq zarralari kattaligining yuqori 
chegarasini aniqlash “gil” bilan bog‘liq ravishda amalga 
oshiriladi va uning kattaligi odatda 0,002 mm qabul qilinadi.
Mazkur ko‘rsatkich tuproq zarralarining fizik-kimyoviy 
xossalari ushbu chegaradan kattaroq va kichikroq bo‘lganda 
ularda muhim o‘zgarishlar yuz berganligi uchun tanlangan.
Tuproqning mexanik tarkibi bo‘yicha tasniflanishi tarkibni 
fraksiyalarning ikki o‘lchamli o‘zgarishlari tarzida, uch qismdan 
ikkitasining – qum, chang va loyning zarralarining tarkibiga ko‘ra 
ifodalashga asoslangan.
Uchinchi fraksiyaning tarkibi 100 foizga yetish uchun 
qo‘shilishi kerak bo‘lgan farq sifatida aniqlanadi. Bu holatda 
uchinchi fraksiyaning miqdori dastlabki ikki fraksiyaning 
miqdoriga bog‘liq bo‘ladi.
Tuproqlarni mexanik tarkib bo‘yicha tasniflash umumiy 
qabul qilingan tizimida “fizik loy” atamasi keng qo‘llaniladi 
(<0,01 mm)
Tuproqlarni odatda 1.1-jadvalda keltirilgan ko‘rsatkichlar 
asosida tasniflanadi.
1.1-jadval.
 
Tuproqlarni tasniflash ko‘rsatkichlari
 
Tuproq sinfi
Fizik loy (%)
Loy
> 60
Og‘ir soz tuproq
45-60
O‘rta soz tuproq
30-45
Yengil soz tuproq
20-30
Qumoq
10-20
Qum
< 10

20 
Tuproqning turini aniq bilish uchun odatda laboratoriya 
tahlillari o‘tkaziladi. Laboratoriya tahlillari tuproq tarkibidagi loy 
va qum zarrachalarining aniq miqdorlarini aniqlash imkonini 
beradi.
Laboratoriya xulosasini kutish imkoniyatlari chegaralangan 
sharoitlarda tuproq turini oddiy usullar yordamida ham aniqlash 
mumkin.
Bunda bir qism tuproqni olib, uni kam miqdordagi suv bilan 
namlab, hosil bo‘lgan massani barmoqlar yordamida dumaloq 
yoki ingichka ip shaklida aylantirishga harakat qilinadi.
Tuproqning yuzaga keladigan shakli yordamida tuproq turini 
taxminan aniqlash mumkin (1.2-jadval). 
1.2-jadval.
 

Download 13,74 Mb.