19
Tuproqning mexanik tarkibi.
Tuproqni teksturasi bo‘yicha
tasniflashning xalqaro tizimlari bir-biridan biroz farq qiladi.
Biroq ularning barchasida tuproq zarralari
kattaligining yuqori
chegarasini aniqlash “gil” bilan bog‘liq ravishda amalga
oshiriladi va uning kattaligi odatda 0,002 mm qabul qilinadi.
Mazkur ko‘rsatkich tuproq zarralarining
fizik-kimyoviy
xossalari ushbu chegaradan kattaroq va kichikroq bo‘lganda
ularda muhim o‘zgarishlar yuz berganligi uchun tanlangan.
Tuproqning mexanik tarkibi bo‘yicha tasniflanishi tarkibni
fraksiyalarning ikki o‘lchamli o‘zgarishlari tarzida, uch qismdan
ikkitasining – qum, chang va loyning zarralarining tarkibiga ko‘ra
ifodalashga asoslangan.
Uchinchi fraksiyaning tarkibi 100
foizga yetish uchun
qo‘shilishi kerak bo‘lgan farq sifatida aniqlanadi. Bu holatda
uchinchi fraksiyaning miqdori
dastlabki ikki fraksiyaning
miqdoriga bog‘liq bo‘ladi.
Tuproqlarni mexanik tarkib bo‘yicha tasniflash umumiy
qabul qilingan tizimida “fizik loy” atamasi keng qo‘llaniladi
(<0,01 mm)
Tuproqlarni odatda 1.1-jadvalda keltirilgan ko‘rsatkichlar
asosida tasniflanadi.
1.1-jadval.
Tuproqlarni tasniflash ko‘rsatkichlari
Tuproq sinfi
Fizik loy (%)
Loy
> 60
Og‘ir
soz tuproq
45-60
O‘rta soz tuproq
30-45
Yengil soz tuproq
20-30
Qumoq
10-20
Qum
< 10
20
Tuproqning turini aniq bilish uchun odatda laboratoriya
tahlillari o‘tkaziladi. Laboratoriya tahlillari tuproq tarkibidagi loy
va qum zarrachalarining aniq miqdorlarini
aniqlash imkonini
beradi.
Laboratoriya xulosasini kutish imkoniyatlari chegaralangan
sharoitlarda tuproq turini oddiy usullar
yordamida ham aniqlash
mumkin.
Bunda bir qism tuproqni olib, uni kam miqdordagi suv bilan
namlab, hosil bo‘lgan massani barmoqlar yordamida dumaloq
yoki ingichka ip shaklida aylantirishga harakat qilinadi.
Tuproqning yuzaga keladigan shakli yordamida tuproq turini
taxminan aniqlash mumkin (1.2-jadval).
1.2-jadval.
