Tuproqning filtratsiya koeffitsienti
ni bilish – o‘zanli kanal
va ariqlarda bo‘ladigan suv yo‘qotilishini aniqlashda hamda dala
sharoitida ekinlarni sug‘orish ishlarini bajarishda kerak bo‘ladi.
Dala sharoitida sug‘orish vaqtida tuproqqa suvning shimilishi
boshlang‘ich davrda tezroq bo‘ladi, ma’lum bir vaqtda shimilish
sekinlashadi va aniq bir muayyan qiymatga erishadi.
Tuproq orqali sizib o‘tadigan suvning miqdorini (shimilish
tezligini) quyidagi tenglik yordamida aniqlash mumkin:
𝑽
𝒔𝒉𝒊𝒎
=
𝒌
𝒔𝒉𝒊𝒎
𝒕
∝
;
28
bu yerda, V
shim
– tuproq orqali sizib o‘tadigan suvning
shimilish tezligi;
k
shim
– tuproqning suv shimish koeffitsienti;
α – vaqt oralig‘ini ifodalovchi parametr.
Tuproq orqali sizib o‘tadigan suvning shimilish tezligini
ifodalovchi parametrlarning sonli qiymatlari 1.4-jadvalda
keltirilgan.
O‘rtacha qumoq tuproqlar uchun filtratsiya koeffitsienti
0,084 m/soatni tashkil etadi. Bundan shunday xulosa chiqarish
mumkin: suv sug‘oriladigan maydonda 10 soat davomida 84 sm
gacha chuqurlikka singiydi. Bu g‘o‘za uchun ildiz rivojlangan
qatlam chuqurligiga teng miqdordir.
Demak, o‘rtacha qumoq tuproqli g‘o‘za dalasining sug‘orish
vaqtini 10-12 soatdan oshirish kerak emas.
Sug‘orish davrining bundan oshishi – ortiqcha suvning
yerosti suvlariga qo‘shilishiga, ya’ni uning behudaga
sarflanishiga olib keladi.
1.4-jadval.
Tuproq orqali sizib o‘tadigan suvning shimilish tezligi
Tuproq turi
vaqt oralig‘ini ifoda-
lovchi parametr, α
suv shimish koeffi-
tsienti, k (m/soat)
oralig‘i
o‘rtacha
oralig‘i
o‘rtacha
Qumloq (shag‘al
qatlami
to‘sha-
mali)
0,07-0,31
0,14
0,08-0,32
0,176
O‘rtacha qumoq
(shag‘al qatlami
to‘shamali)
0,11-0,75
0,45
0,024-0,0175
0,084
Soz tuproq
0,31-0,86
0,75
0,018-0,096
0,06
|
