12.5.2. Yomg‘irlatib sug‘orish tizimining gidravlik hisobi
Yomg‘irlatib sug‘orish tizimining gidravlik hisobi ekin
dalasidagi yomg‘irlatib sug‘orish tizimining ishlashi uchun yetarli
bosim yaratish va yetarli miqdorda suv yetkazib berishga
imkoniyat yaratadigan quvurlarning eng maqbul diametrini
belgilash uchun bajariladi.
Gidravlik hisob natijasida tizim quvurlaridagi suv sarfining
umumiy yig‘indisi va eng uzoqdagi nuqtagacha bo‘lgan bosim
isroflari yig‘indisi asosida tizimning maksimal suv sarfi va
bosimi qiymatlari aniqlanadi.
Bunda har bir yomg‘irlatgichning (qe=0,5-0,7 l/s), har bir
tarqatuvchi quvurning suv sarfi (qt=3-3,5 l/s) va butun
yomg‘irlatib sug‘orish tizimining umumiy suv sarfi (Q=12-15 l/s)
alohida aniqlab chiqiladi:
q
t
= qe
1
+ q
e2
+ + q
en
bu yerda, q
e1
- bir yomg‘irlatgichning suv sarfi, l/s;
q
t
– bir tarqatuvchi quvurning umumiy suv sarfi, l/s;
Magistral quvurning umumiy suv sarfi tarqatuvchi quvurlar
suv sarflarining yig‘indisi sifatida aniqlanadi:
Q = q
t1
+ q
t2
+ + q
tn
Aniqlangan qiymat butun yomg‘irlatib sug‘orish tizimining
umumiy (hisobiy) suv sarfi sifatida qabul qilinadi.
Aniqlashlar natijalari yomg‘irlatib sug‘orish tizimining
hisobiy suv sarfini aniqlash sxemasida qayd qilinadi (12.12-
rasm).
Yomg‘irlatib sug‘orish tizimining hisobiy suv sarfi nasos
qurilmasi parametrlarini (suv sarfi va markasi) tanlash uchun asos
bo‘lib xizmat qiladi.
334
12.12-rasm. Yomg‘irlatib sug‘orish tizimining hisobiy suv sarfini
aniqlash
sxemasi
(Namangan
viloyati
Yangiqo‘rg‘on tumanidagi “Isoqov Oqiljon” fermer
xo‘jaligi misolida).
Yomg‘irlatib sug‘orish tizimi nasos qurilmasining bosimini
aniqlash uchun tizimning nasos qurilmasiga ulanadigan nuqtasi
bilan eng uzoqdagi yomg‘irlatgich joylashgan nuqtasi oralig‘ida
bosh va tarqatuvchi quvurlarda yo‘qotiladigan bosim isrofi
ko‘rsatkichlarining yig‘indisi aniqlanadi.
Quvurlardagi bosim isrofi polietilen quvurlar uchun gidravlik
hisob asosida aniqlanadi.
Yomg‘irlatib sug‘orish tizimi sxemasining eng oxirgi qato-
ridagi tarqatuvchi quvur va suv yetkazib beruvchi quvurda (nasos
335
qurilmasidan eng uzoqdagi tarqatuvchi quvurgacha bo‘lgan
masofada) yo‘qotiladigan bosim isrofi ko‘rsatkichlarining
yig‘indisi tizimdagi umumiy bosim yo‘qotilishini ko‘rsatadi.
Bir tarqatuvchi quvurdagi bosim isrofi quyidagi tenglama
asosida aniqlanadi:
h
t
= h
e12
+ h
e23
+ + h
en
;
bu yerda, h
e12
– tarqatuvchi quvurning bir bo‘lagidagi bosim
isrofi, m;
h
t
– bir tarqatuvchi quvurdagi bosim isrofi, m;
Yomg‘irlatib sug‘orish tizimining umumiy bosim isrofi
magistral va tarqatuvchi quvurdagi bosim isroflarining umumiy
yig‘indisi (N) va unga yana 10% qo‘shimcha qo‘shish asosida
aniqlanadi:
H = h
m
+ h
t
+ 0,1 (h
m
+ h
t
)
bu yerda, h
m
– tizim magistral quvuridagi bosim isrofi, m;
h
t
– tizim bir tarqatuvchi quvuridagi bosim isrofi, m;
Hisoblash natijalari yomg‘irlatib sug‘orish tizimining hisobiy
bosimni aniqlash sxemasida qayd qilinadi (12.13-rasm).
Yomg‘irlatib sug‘orish tizimining hisobiy bosimi, ya’ni
yomg‘irlatib sug‘orish tizimining ishlashi uchun zarur bo‘ladigan
bosim tizimda qo‘llanilgan yomg‘irlatgichning ishlashi uchun
zarur bo‘ladigan bosim (odatda 25-30 metr), suv yetkazib
beruvchi va tarqatuvchi quvurlarda (nasos qurilmasidan eng
uzoqda joylashgan tarqatuvchi quvur) va mahalliy qarshiliklarni
yengish
uchun
yo‘qotiladigan
bosimlarning
(bosim
yo‘qotilishining 10% iga teng) jami yig‘indisi sifatida aniqlanadi:
H
x
= h
m
+ h
t
+ 0,1 (h
m
+ h
t
) + (25 ÷ 30)
, m
336
12.13-rasm. Yomg‘irlatib sug‘orish tizimining hisobiy bosimni
aniqlash
sxemasi
(Namangan
viloyati
Yangiqo‘rg‘on tumanidagi “Isoqov Oqiljon” fermer
xo‘jaligi dalasi misolida).
Aniqlangan qiymat yomg‘irlatib sug‘orish tizimining hisobiy
bosimi sifatida qabul qilinadi.
Yomg‘irlatib sug‘orish tizimining gidravlik hisobi natijasida
aniqlangan hisobiy suv sarfi (keltirilgan misolda Q = 50,4
m
3
/soat) va hisobiy bosim isrofi (H = 38,0 m) asosida
yomg‘irlatib sug‘orish tizimining nasos qurilmasi tanlanadi
(keltirilgan misolda suv sarfi – Q = 60 m
3
/soat va umumiy bosimi
H = 60 m bo‘lgan talabga javob beradigan nasos tanlangan).
|
