|
Shvetsariya taraqqiyot va hamkorlik agentligi
Pdf ko'rish
|
| bet | 27/197 | | Sana | 21.05.2024 | | Hajmi | 13,74 Mb. | | #247359 |
Bog'liq 2rvAPcPsrRZZdBe1KYZc6NQtkhIVSPBObuzOsPV5Quyosh radiatsiyasi
(yoki nur sochishi)
o‘simliklarning hayoti va rivojlanishida hal qiluvchi rol o‘ynaydi.
Quyoshning nur sochishi yer yuzida va atmosferada kechadigan
barcha fizik-geografik jarayonlar uchun asosiy energiya manbai
bo‘lib, o‘simliklardagi eng muhim jarayonni belgilab beradi.
O‘simliklarning oziqlanishini asosini ifodalovchi bu jarayonga
fotosintez deb aytiladi.
Fotosintez
(qadimgi yunoncha – yorug‘lik va – ulanish,
bog‘lash so‘zlaridan olingan) – bu karbonat angidrid va suvdan
quyosh nuri ta’sirida organik moddalarning hosil bo‘lish jarayoni.
Oddiy tushuntiriladigan bo‘lsa, o‘simlik barglarini organik
birikmalar shakllanadigan derazalari quyosh nuriga qaragan
laboratoriya deb tasavvur qilish mumkin. Bu laboratoriyada
organik moddalarning shakllanishi yuz beradi. Ushbu jarayon
Yerdagi barcha tirik jonzotlarning mavjudligi asosdir. Fotosintez
jarayonini formula ko‘rinishida quyidagicha ifodalash mumkin:
6CO
2
Karbonat
angidrid
+
6HO
2
Suv
yorug‘lik
C
6
H
12
O
6
Uglevod
+
6O
2
Kislorod
1.11-rasm. Fotosintez
jarayonini
formula
ko‘rinishida
ifodalanishi.
62
Yer yuzidagi bu eng ajablanarli jarayonda biz kislorod bilan
nafas olamiz va havoga yuqori konsentratsiyali toksik karbonat
angidridni chiqarib undan xalos bo‘lamiz. Chiqarilgan gaz esa
o‘simliklar tomonidan o‘zlashtiriladi. Uning o‘rniga havoga
kislorod chiqariladi. Bu jarayonning bari asosan o‘simliklar va
ularning barglari sababli sodir bo‘ladi (rasm).
Fotosintez jarayoni o‘simliklar bargida yashil pigment –
xlorofill mavjudligi tufayli sodir bo‘ladi.
Biroq, o‘simliklar mavjudligini nafaqat fotosintez jarayoni
belgilaydi. Har qanday tirik ob’ekt singari o‘simlik ham nafas
oladi. O‘simliklarning nafasi fotosintezga qarama-qarshi jarayon
bo‘lib, uni metabolizm deb ataladi. O‘simliklar nafas olishining
ma’nosi fotosintez jarayonida energiya chiqarish va uni
o‘simlikning ehtiyojiga yo‘naltirishdir.
Oddiy qilib aytganda, hosil – bu fotosintez va metabolizm
o‘rtasidagi farq. Fotosintez qancha ko‘p bo‘lsa va nafas olish
qancha past bo‘lsa, hosil ko‘p bo‘ladi va aksincha!
O‘simliklar tunda nafas oladi, kislorodni yutadi va karbonat
angidridni chiqaradi. Ammo fotosintez natijasida ajralib chiqqan
kislorod va metabolizm jarayonida so‘rilgan kislorod miqdori
orasidagi farq juda katta.
Fotosintez jarayonida ajralib chiqqan kislorodning miqdori
metabolizm natijasida yutilgan kislorodning miqdoridan bir necha
o‘n baravar ko‘p. Shuning uchun atmosferada kislorod ustunlik
qiladi, bizning nafas olishimizga imkon beradi. Shuning uchun
o‘rmonlardagi o‘simliklar, o‘tloqlar va suv o‘tlarini sayyoramiz-
ning o‘pkasi deb ataladi (1.12-rasm).
63
1.12-rasm. O‘simliklar fotosintezini kechishi va xlorofillning
hosil bo‘lishi.
|
| |
