G‘o‘zaning rivojlanish bosqichlari

58 
G‘o‘zaning rivojlanishi uchun zarur bo‘ladigan samarali 
haroratlar yig‘indisini hisoblash natijalari quyidagi 1.19-jadvalda 
keltirilgan.
1.19-jadval.
 
G‘o‘zani rivojlanishi uchun samarali haroratlar yig‘indisi
 
Oy
De-
ka-
da
Rivojlanish 
bosqichi
Harorat
Kunlik 
haroratlar 
yig‘indisi
Samarali 
haroratlar 
yig‘indisi
Maks.
Min.
Maq- 
bul
aprel
1
ekish
23
9
12,8
32
32
2
unib chiqish
25
12
12,8
57
89
3
26
12
12,8
62
151
may
1
28
12
12,8
72
223
2
shonalash
30
14
12,8
92
315
3
31
16
12,8
107
422
iyun
1
gullashni 
boshlanishi
32
16
12,8
112
534
2
gullash 
tugashi
32
17
12,8
117
651
3
32
18
12,8
122
773
iyul
1
32
18
12,8
122
895
2
ko‘sak 
tugishi
33
18
12,8
127
1022
3
33
19
12,8
132
1154
avgust
1
33
19
12,8
132
1286
2
34
19
12,8
137
1423
3
ko‘sak 
ochilishi
33
19
12,8
132
1555
sentabr
1
32
18
12,8
122
1677
2
31
17
12,8
112
1789
3
31
17
12,8
112
1901
oktabr
1
pishish
30
16
12,8
102
2003
2
hosil terish
30
14
12,8
92
2095
Jami
 
3
 
 
27
 
13
 
12,8
 
72
 
2167
 

59 
1.10-rasm. Paxtaning fenologik fazalari va samarali harorat 
yig‘indisi o‘rtasidagi bog‘liqlik. 
 
Paxtaning fenologik fazalari va samarali harorat yig‘indisi 
o‘rtasidagi bog‘liqlik 1.10-rasmda aks ettirilgan.
Havoning namligi 
havoning harorati bilan birga asosiy iqlim 
ko‘rsatkichlaridan biri hisoblanadi.
Havoning namligi havo quruqligi darajasini belgilaydi va 
o‘simliklarning holatiga havoning haroratidan ham ko‘proq 
darajada ta’sir qilishi mumkin.
Havoning kechki quruqligi ayniqsa xavfli sanaladi. 
Ma’lumki, tunda o‘simliklarning suvni iste’mol qilishi ko‘payadi. 
Bunday paytda havo quruq bo‘lsa o‘simliklar suvsizlikdan 
ko‘proq aziyat chekadi va stress oqibatida ular hosillarini tashlab 
yuborishlari mumkin.
Shuning uchun havo quruq bo‘lgan sharoitlarda ko‘roq tungi 
sug‘orishlarni o‘tkazishga harakat qilinadi.
Havoning namligi havoning harorati bilan bir qatorda 

60 
iqlimning muhim ko‘rsatkichlaridan sanalgan havodagi suv 
bug‘ining taqchilligi (XSBT) yoki havodagi suv bug‘ining 
bosimini (XSBB) aniqlashda
ishtirok 
etadi. 
Havodagi 
suv 
bug‘ining 
bosimi 
kilopaskallarda (kPa) ifodalanadi.
Havodagi suv bug‘ining bosimi (taqchilligi) quyidagi 
empirik tenglik yordamida hisoblanadi:
𝑯𝑺𝑩𝑻 = 𝟎, 𝟔𝟏𝟏 ∙ 𝒆
(
𝑵𝑵 ∙𝟏𝟕,𝟐𝟕
𝟐𝟑𝟖+𝑯𝑯
)
∙ (𝟏 −
𝑯𝑵
𝟏𝟎𝟎
)
 
bu yerda, NN – havoning harorati, gradus selsiy;
HN – havoning namligi.
Tenglikdan ko‘rinib turibdiki, havodagi suv bug‘ining 
taqchilligi havo haroratiga to‘g‘ri proporsional, havoning namligi 
bilan teskari proporsional, ya’ni havo qanchalik quruq bo‘lsa, suv 
bug‘ining taqchilligi shunchalik katta bo‘ladi.
Shamolning tezligi 
uchinchi muhim iqlim ko‘rsatkichi 
hisoblanadi.
Shamol tezligi o‘simliklarning rivojlanishiga sezilarli ta’sir 
qiladi va bu ta’sir to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki bilvosita bo‘lishi 
mumkin.
Avvalo shamol ob-havoning holatini belgilovchi omillardan 
sanaladi. Chunki u o‘zi bilan sovuq yoki iliq ob-havoni, nam yoki 
quruq havoni olib kelishi mumkin
Ayniqsa, yer yuzasiga yaqin esadigan shamollar alohida 
ahamiyatga ega. Ular tuproq yuzasidan va o‘simliklar tanasidan 
namlikning bug‘lanishini kuchaytiradi.
Barglardan suvning intensiv bug‘lanishiga olib keladigan 
intensiv havo oqimi o‘simliklarning o‘sish sur’atlariga sezilarli 
ta’sir ko‘rsatadi. Bunday shamollar esayotgan vaqtda ildizlar 

61 
o‘simlikni yetarli miqdorda suv bilan ta’minlashga ulgurmasa, 
o‘simlik o‘sishdan to‘xtashi mumkin. Chunki yuzaga kelgan 
sharoitda o‘simlik ildizlaridan olayotgan namdan ko‘ra ko‘proq 
suvni bug‘lantirishga majbur bo‘ladi va rivojlanishdan to‘xtaydi.
Amaliyotda atmosferaning shamol tezligiga bog‘liq holatini 
Bofort shkalasi vositasida baholanadi.
Bofort shkalasida 12 ta bo‘lim keltirilgan bo‘lib, ular 
shamolsiz (sekundiga <1 metr) holatdan to shamolning tezligi 
soatiga 100 km dan ortiq bo‘lgan kuchli bo‘ron holatiga bo‘lgan 
vaziyatlarni ifodalaydi. 

Download 13,74 Mb.