• 1.4.3.1. Tuproq namligini laboratoriyada aniqlash
  • Shvetsariya taraqqiyot va hamkorlik agentligi




    Download 13,74 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet34/197
    Sana21.05.2024
    Hajmi13,74 Mb.
    #247359
    1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   197
    Bog'liq
    2rvAPcPsrRZZdBe1KYZc6NQtkhIVSPBObuzOsPV5

    Sensorli usul 
    tuproq namligini o‘lchashning zamonaviy 
    instrumental usuli sanaladi va 
    dalaning belgilangan nuqtasiga 
    ma’lumot beruvchi sensorli datchiklarni joylashtirish orqali zarur 
    ma’lumotlarni yig‘ishga asoslangan.
    Tuproq namligini aniqlashning sensorli usullari tuproq 
    namligini nam va quruq tuproqlarning so‘rish bosimlarini nazorat 
    qilishga asoslangan tenziometrlar yordamida o‘lchashga asoslan-
    gan bo‘lishi mumkin.
    Amaliyotda tenziometrlar tuproq qatlamlari namligining turli 
    chuqurliklarini o‘lchash uchun foydalaniladi. O‘simlik turiga 
    qarab tenziometrlarning uzunligi 30 sm dan 1 metrgacha bo‘lgan 
    turlari qo‘llanadi. Tenziometrlar doimiy ravishda tuproqqa turli 
    chuqurliklarga o‘rnatib qo‘yiladi (1.20-rasm). 
    Tenziometrlar yordamida tuproqning so‘rish bosimi 
    santibarlarda o‘lchanadi va ma’lumotlar asosida sug‘orish vaqti 
    belgilanadi. Ko‘p hollarda tenziometr vaakummetri ko‘rsatkichi 
    50 santibarga yetganda sug‘orish amalga oshiriladi. Sug‘orish 
    vaqtida vaakummetr ko‘rsatkichi 10-15 santibarga yaqinlash-
    ganda dalaga suv berish to‘xtatiladi.


    77 
    a) tenziometrlar
    b) o‘rnatilishi
    d) dalaga o‘rnatilgan 
    tenziometr
    1.21-rasm. Tuproq namligini o‘lchash uchun mo‘ljallangan 
    sensorli datchiklar. 
     
    Sensorli usulning boshqa turi tuproq elektr o‘tkazuvchan-
    ligini o‘lchovchi sensorli datchiklarni qo‘llashga asoslanadi. Bu 
    sensorli datchiklar analog signalni tuproqning hajmiy namligi 
    birligiga aylantirish asosida faoliyat yuritadilar. Ular tuproqning 
    hajmiy namligini o‘lchash imkoniyatini beradi. Datchiklarning 
    bir necha ko‘rinishlari 1.21-rasmda ak ettirilgan.
    1.4.3.1. Tuproq namligini laboratoriyada aniqlash 
    Ekin dalasidagi tuproq namligini laboratoriya sharoitida 
    aniqlash va uning o‘zgarishlarini baholash ekinlarni sug‘orish 
    vaqtini belgilashning eng aniq usuli hisoblanadi.
    Tuproq namligining o‘zgarishlarini kuzatish uchun ekin 
    dalasining belgilangan nuqtalaridan bir necha bor, takroriy 
    ravishda tuproq namunalari olinadi va ularning namligi 
    laboratoriya sharoitida aniqlanadi.
    Dalada belgilangan muayyan nuqtalarning har biridan hamda 
    tuproqning bir nechta qatlamidan (odatda, 5 ta qatlamdan) 
    burg‘ilash usuli yordamida tuproq namunalari olinadi. 


    78 
    1.22-rasm. Ekin dalasidan tuproq namunalarini olish.
     
     
    Tuproq namunalarining har biri alohida aluminiy byukslarga 
    solinib, maxsus qutichaga joylanadi va shu kunning o‘zida 
    laboratoriyaga olib kelinib, analitik tarozida tortiladi hamda 
    og‘irligi qayd etiladi. So‘ngra byukslar tuproq qurituvchi maxsus 
    shkaf – termostatga joylanadi. Namunalar termostatda 6-8 soat 
    davomida 105ºC haroratda quritilgach, yana bir bor tarozida 
    tortiladi, tarozi ko‘rsatkichlari esa qayd etib boriladi. Tuproqning 
    nam holatidagi va quritilgandan keyingi og‘irliklari o‘rtasidagi 
    farqlar asosida undagi namlik miqdori hisoblanadi.
    Sug‘orishdan avval olingan tuproq namunalarini maxsus 
    tenglama yordamida dala chegaralangan namlik sig‘imi (DChNS) 
    ning ma’lum foizlari bilan solishtirish asosida sug‘orishga 
    beriladigan suvning miqdori (me’yori) aniqlanadi.
    Aksariyat hollarda tuproq namligi dala chegaralangan namlik 
    sig‘imining 70 foiziga teng yoki undan kam bo‘lganda, 
    sug‘orishni boshlash to‘g‘risida qaror qabul qilinadi.
    Sug‘orish o‘tkazilgandan ikki-uch kun o‘tib, aynan avvalgi 
    nuqtalardan yana tuproq namunalari olinadi va ularning 
    sug‘orishdan keyingi namligi aniqlanadi. 


    79 
    a) umumiy ko‘rinish
    b) dalada o‘rnatilishi
    d) manometr 
    ko‘rinishi
    1.23-rasm. Tuproq namligini nazorat qiluvchi tenziometrlar. 
     
    Ekin dalasi tuprog‘ining sug‘orishdan oldingi va keyingi 
    namligi ko‘rsatkichlarini o‘zaro solishtirish asosida sug‘orish 
    uchun haqiqatda ishlatilgan suvning aniq miqdori (netto) topiladi.

    Download 13,74 Mb.
    1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   197




    Download 13,74 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Shvetsariya taraqqiyot va hamkorlik agentligi

    Download 13,74 Mb.
    Pdf ko'rish