10.4. Harakat ishtirokchilariga va texnik vositalarga xizmat ko„rsatish
Qisqa muddatli to„xtash va dam olish maydonchalarini yo„lning to„g‟ri
uchastkasida yoki radiusi 1000 m dan kam bo„lmagan juft egrilarda, birinchi
egridan o„tish vaqtida o„ng tomondagi transport oqimi bilan uchrashishini
ta‟minlagan holda joylashtirish tavsiya etiladi.
Bunday uchastkalarda yo„lning bo„ylama qiyaligi 40‰dan oshmasligi,
yo„llardagi ko„rish masofasi esa har bir yo„nalishda 450 m dan kam bo„lmasligi
shart. Bir xil jihozlangan ikki tomonlama joylashgan maydonchalar transport
oqimini kesishmasligi uchun bir-biri bilan simmetrik joylashtirish lozim
Yo„llardagi ovqatlanish korxonalaridagi zaruriy joylar soni engil avtomobil
haydovchisi va yo„lovchilari talablari hisobidan kelib chiqib aniqlanadi.
Т
f
а
e
c
N
I
m
л
л
л
k
e
л
100
Koeffitsientlarni (10.1-jadvalga q.) hisoblash uchun ularni ko„p hollarda
uchrovchi qiymatlarini qabul qilish mumki:
s
l
=0,60; e
l
=0,20; a
l
=2,6
kishi/avt.;
f
n
=0,7ch; 1 – guruh sharoiti uchun ή =0,8; T=12 ch.
Yuk avtomobillari mintaqalari parallel, 30, 45, 60
0
burchak ostida
joylashgan yuk avtomobillari, avtopoezdlar, avtobuslar uchun bir yoki birnecha
bo„limli to„xtash joylarini o„z ichiga olishi mumkin 10.1-jadval.
113
10.1 - jadval
Harakatga
xizmat
ko„rsatuvchi
korxonalar turi
Mah
al
li
y
s
h
ar
o
it
g
u
ru
h
i
Shu xizmat
ko„rssatishdan
foydalanuvchi
avtomobillar ulushi
Harakatga xizmat
ko„rsatish
korxonasida
bo„lishning o„rtacha
davomiyligi, soat
Harakatga
xizmat
ko„rsatish
korxonasini
yuklanganlik
davri, soat
e
D
e
a
e
r
ƒ
l
ƒ
a
ƒ
r
Korxonalar
kafe, oshxona
1
0,20 0,02
0,40
0,7
1,0
0,6
5
Xuddi
shunday
2
0,10
-
0,10
0,7
1,0
0,6
6
Restoran
-
0,10 0,01
0,01
1,2
2,0
1,0
6
Uzoq
muddatli dam
olish joylari:
motel
1
0,08
-
0,03
8,0
-
8,0
6
-
2
0,10 0,01
0,03
8,0
10,0
8,0
8
-
3
0,25
-
0,25
8,0
-
8,0
6
Yo„l
bo„yidagi
mehmonxona
1
0,16 0,03
-
12,5
10,0
-
10
Xuddi
shunday
2
0,20 0,02
0,04
12,5
10,0
10,0
8
-
3
0,30 0,02
0,03
10,0
10,0
10,0
6
Tranzit qatnovlar mintaqasida yo„l bo„yidagi doimiy va mavsumiy
korxonalar nisbatini 1:1,5; oxirgi mintaqalarda 1:2,5 qilib belgilash tavsiya
etiladi. Shahardan tashqaridagi yo„llarda “ziddiyatli” nuqtalar sonini
kamaytirish maqsadida imkoniyatdan kelib chiqqan holda maydonlarga IV va
V toifali yo„llardan kirish tushish-chiqish joylarida joylashtirish tavsiya
etiladi. I-III toifali yo„llarda qisqa muddatli to„xtash maydonlari yo„l poyidan
tashqarida, magistrallar va Ia – toifali yo„llarda esa aloxida yo„l poyida
joylashtirish lozim.
Dam olish maydonlari qoida bo„yicha yo„l poyidan tashqarida
joylashtiriladi. Hamma maydonlarni yo„lning asosiy qatnov qismi chetidan
114
chetlatish eng kamida 2,7 m va 150 m dan uzoq bo„lmagan masofada bo„lishi
lozim. Maydonlarni yo„ldan minimal masofada joylashtirishda chetlari toshlar
bilan o„ralgan ajratuvchi orolchalar qilish tavsiya etiladi. Bunda qatnov qismi
chetidan toshgacha bo„lgan masofa I va II toifali yo„llar uchun 0,75 m va III
toifali yo„l uchun esa kamida 0,50 m bo„lishi lozim.
Aholi yashamaydigan joylarda kutish va qisqa dam olish maydonlari qatnov
qismidan yon ko„rinish masofasi I va II toifali yo„llar uchun 25 m, IV va V toifali
yo„llar uchun 15 m masofada joylashtirish lozim. IV va V toifali yo„llarda qisqa
dam olish joylari uchun maydonlarni qatnov qismi chetida joylashtirishga ruxsat
etiladi.
Maydonlarga kirish va undan chiqishda hamma toifadagi yo„llarda
avtobus bekatlariga o„xshash o„tish-tezlanish tasmalari qilish lozim. Chiqish
yo„lini yo„l bilan qo„shilgan joyida egrining minimal radiusi I-III toifali yo„llar
uchun 25 m, IV va V toifali yo„llar uchun esa 15 m qabul qilinadi. Dam olish
maydonlaridan chiqish va qatnov qismi cheti orasidagi burchak avtomobil
harakat traektoriyasini o„zgartirish ravonligini ta‟minlashi lozim. Eng qulay
burchak 25-30
0
hisoblanadi. Engil avtomobillar uchun maydonlarda
chiqishdagi egri radiusini 10 m ga qisqartirish mumkin.
Avtomobil yo„llarini loyihalash normalari quyidagilarni ko„zda tutadi:
harakat jadalligi 30 ming avt./sut. gacha bo„lganda 1-turdagi majmualar IV va
V toifali yo„llarda kamida 10 ta avtomobil, II va III toifali yo„llarda 10-15 ta
avtomobil va I toifali yo„llarda 20-50 ta avtomobilni bir vaqtning o„zida
to„xtab turishiga hisoblangan bo„lishi shart. Maydonlar o„lchami uning
sig‟imidan aniqlanadi, ya‟ni bir vaqtning o„zida to„xtovchi avtomobillar
sonidan (mashina-o„rin). Qisqa muddatli to„xtashlar uchun maydonning
minimal sig‟imi 5 mashina-o„rin, qisqa muddatli dam olish maydonlari uchun
10 mashina-o„rinni tashkil etadi.
Qisqa muddatli dam olish maydonchalari uchun eng kam zaruriy bo„limlar
sifatida ko„zdan kechirish estakadalari, yoritish chiroqlarini sozlash maydonchasi,
115
yo„l bo„yida hojatxonalar, ovqat tayyorlash va qizdirish uchun jihozlangan joylar
(o„choqlar), suv manbalari, yog‟indan himoyalovchi qurilmalar (pavilionlar), stollar,
o„rindiqlar, axlat tashlash qutilari, axlat konteynerlari, aloqa vositalari va
muhandislik qurilmalari axborotlari (suv o„tqazish quvurlari, lotoklar), benzin-moy
ushlagich (asosan estakadalar oldida), savdo tugunlari va ovqatlanish shahobchalari
qurilmalari (mahalliy sharoit va rentabellikdan aniqlanadi) tavsiya etiladi. Yomg‟ir
suvlarini qochirish mahalliy sharoit bo„yicha tik planirovkada hal qilinadi.
Kuzatuv estakadalari territoriyasidagi yomg‟ir suvlarini tozzalash uchun benzin
moy ushlagichlar qilinadi.
Maydon territoriyasida transport vositalarini yuvish va ularga moy quyish
qat‟iyan mann etiladi. Qisqa muddatli to„htash joylari maydonlarini jihozlashda
kamida yo„l bo„yida hojatxona, yog‟ingarchilikdan saqlovchi qurilmalar, stol,
o„rindiqlar, axlat uchun urnalar, axlat uchun konteynerlar, aloqa vositalari,
axborotlar tavsiya etiladi. Qisqa muddatli to„htash (kutish) joylari o„z ichiga
ikkita mintaqani oladi: engil va yuk avtomobillari uchun to„htash joylari. Yuk
avtomobillari mintaqasida og‟ir yuk avtomobillari va avtobuslarni aloxida
joylashtirish lozim. Hamma turdagi maydonchalar qoplamalari mahalliy
materiallardan, to„xtash joylari esa mustahkam materiallardan qilinishi lozim.
Yuk avtomobillari to„htash joylari va estakadalarida benzin moy ushlagich
qurilmalari bo„lishi shart. Maydoncha o„lchamlari ularni perpendikulyar yoki
burchak ostida joylashtirilganda bir engil avtomobil uchun 5,0x3,0 m, yuk
avtomobillari uchun - 8,0x3,5 m, tirkamali yuk avtomobillari (refrejatorlar) uchun -
25,0x3,5 m va ularga mos ravishda parallel joylashtirilganda maydonchalar
o„lchami 7,0x2,5, 10,0x3,0, 20,0x3,0 m bo„lishi lozim. Har bir bo„lim o„ziga
tegishli maydonga ega bo„lib ma‟lum bir arxitektura va maxsus ko„rinishga ega.
Kuzatish estakadalari engil va yuk avtomobillari uchun mo„ljallangan bo„lib, tupik
yoki o„tib ketuvchi ko„rinishida bo„ladi. Estakadalar yig‟ma yoki yaxlit temir
betonli, temirdan qilinadi. Kanalizatsiyali yoki kovlab betonlangan, devorlari
g‟ishtli va temirbeton tomli xojathonalar andazaviy loyihalarga mos ravishda
116
qilinishi kerak. Yo„l tomondan qo„shimcha manzarali to„siqlar o„rnatiladi. Har xil
ko„rinishdagi, ko„chirilib yuruvchi, betonli, toshli va yog‟och oyoqli, o„rindiqlari
taxtadan yasalgan temir betonli stollar va o„rindiqlar alohida yoki o„choqlar yonida
qilinishi mumkin. Dam olish maydonlari to„g‟risida axborot berish uchun 2 va 5 km
masofada ikki tomonlama maydongacha va maydonga tushish yo„ligacha «Dam
olish maydonchasi» yo„l belgisi o„rnatilishi lozim. Dam olish maydonlaridan oldin
maydonlardagi xizmat ko„rsatish elementlari va boshqalar to„g‟risida axborot bo„lishi
lozim. Dam olish maydonlari ichida yo„l ko„rsatuvchi va harakatni boshqaruvchi
belgilar qilinadi. Maydon ichida yo„l bo„yicha mavjud servis xizmatlari to„g‟risidagi
tablo o„rnatiladi. Yirik aholi yashash punktlaridan oldin joylashgan dam olish
maydonlarida tranzit transport vositalarini yo„nalishi bo„yicha belgilar o„rnatilishi
mumkin. Avttomobil yo„llarini loyihalash normalarida transport vositalariga
texnik xizmat ko„rsatish inshootlari harakatga xizmat ko„rsatish majmualari
tarkibida ko„rilgan. I majmuada estakadalar, II va III majmualarda TXSH, TXKS
va AYOQShlar (10.2-jadval) ko„zda tutilgan. Transport vositalariga texnik
xizmat ko„rsatishni asosiy inshooti yo„llardagi harakatni to„xtovsiz davom
etishini
ta‟minlovchi avtomobillarga yonilg‟i quyish shahobchalari
(AYOQSH) hisoblanadi. AYOQShlarni to„g‟ri joylashtirish yo„l harakatini
tashkil etishda muxim ahamiyatga ega.
10.2-jadval.
Harakatga
xizmat
ko„rsatuvchi
majmua turi
Harakatga xizmat ko„rsatuvchi inshootlar
D
am
o
li
sh
may
d
o
n
ch
as
i
E
st
ak
ad
a
T
X
SH
T
X
K
S
A
Y
O
Q
S
H
Sav
d
o
sh
ah
o
b
ch
as
i
O
v
q
at
lan
sh
k
o
rx
o
n
as
i
K
em
p
in
g
Mo
tel
I
Q
Q
-
-
-
-
-
-
-
Ia
Q
-
-
-
-
-
-
-
-
I
Q
Q
-
-
-
-
-
-
-
IIa
-
-
-
-
Q
Q
Q
-
-
IIb
-
-
Q
-
Q
Q
Q
-
-
IIIa
-
-
Q
-
Q
Q
Q
Q
-
IIIb
-
-
-
Q
Q
Q
Q
-
Q
117
Eslatma: “Q” belgisi bilan shu majmua uchun ko„zda tutilgan
inshootlar beligilangan.
Harakatga xizmat ko„rsatuvchi majmualarni joylashtirish yuqoridagi
ko„rsatilgan sxemaga mos kelmagan hollarda, AYOQSH quvvati va ular orasidagi
masofa kelajakdagi harakat jadalligiga (20 yilga) bog‟liq holda 10.3-jadvalda
keltirilgan tavsiyalarga asosan qabul qilinadi.
AYOQShlarni kichik radiusli egrilarda, ko„rinish etarli bo„lmagan va
bo„ylama qiyalik katta bo„lgan uchastkalarda joylashtirish mumkin emas.
AYOQShlarni shahobchadan chiqish vaqtida transport oqimi uchun
murakkablik tug‟diradigan joylardan tashqarida joylashtirish lozim. AYOQShlarga
kirish va chiqish asosiy yo„l bilan o„tish-tezlanish tasmalari orqali kesishishi lozim.
Chiqish joylari qatnov qismi kengligi kamida 6 m qabul qilinadi. Chiqish joylarining
geometrik o„lchamlari 40 km/soat tezlikni qoniqtirishi shart.
10.3-jadval.
Kelajakdagi
harakat jadalligi,
avt,/sut
AYOQSH
quvvati,
quyish/sut
AYOQShlar
orasidagi masofa,
km
AYOQShlarni
joylashtirish
1000–2000
250
30–40
Bir tomonlama
2000–3000
500
40–50
Bir tomonlama
1000–5000
750
40–50
Bir tomonlama
5000–7000
750
50–50
Ikki tomonlama
7000–20000
1000
40–50
Ikki tomonlama
20000
1000
20–25
Ikki tomonlama
Oqimlarni kesishishi va har xil darajada maxsus transport tugunlari
qilinmasligi uchun AYOQShlarni yo„lning ikki tomonida qilish tavsiya etiladi.
Ajratuvchi tasmalar mavjud bo„lgan hollarda AYOQShlar yo„lning ikki
tomoniga yo„nalish bo„yicha 300-400 m da joylashtirish tavsiya etiladi.
Texnik xizmat ko„rsatish stantsiyalari (TXKS), AYOQSH va harakatga
xizmat ko„rsatish xizmati bilan yagona majmuada joylashtirish lozim. Yo„l
harakatiga xizmat ko„rsatish va tashkil etishda TXKSni ahamiyati shundan
118
iboratki, YTH keltirib chiqarishning asosiy sabablaridan bo„lgan transport
vositalaridagi texnik nosozliklarni yoki YTH oqibatida yuzaga kelgan
muammolarni tezkorlik bilan bartaraf etishadi.
Avtomobil transportini qulay va havfsiz, uzluksiz harakatlanishi, yo„l va
yo„l inshootlarini saqlanganligi, texnik darajasini oshirish ishlari uchun yo„l-
foydalanish xizmatini tashkil etish lozim. Bu xizmat funktsiyasiga avtomobil
yo„llarini saqlash va ta‟mirlash, ularni muhandislik jihozlash ishlarini bajarish
kiradi.
Avtomobil yo„llarida qoida bo„yicha asosiy va quyi yo„l-foydalanish xizmati
majmualari (YFXM) joylashtiriladi. Rejalashtirish tamoyillari echimiga ko„ra
joylashishiga qarab YFXM bir maydonda va har xil territoriyaga bo„linadi.
Vazifasi va texnologik talablarga ko„ra har bir YFXMlarida ma‟muriy,
ishlab chiqarish, omborlar, yordamchi yashash joylari har xil maqsaddagi
xo„jalik mintaqalari bo„lishi shart. Keyinchalik rivojlanishi uchun YFXMlarida
zahira joylari ham bo„lishi mumkin. Yashash joylarini majmuadan tashqarida
aloxida qilish lozim.
Arxitektura-qurilish echimlariga ko„ra YFXM qurilishi bir yoki ko„p etajli
bo„lib, o„z ichiga ma‟muriy, ishlab chiqarish va maishiy mintaqalarini olishi
mumkin.
Majmularni loyihalashda qoida bo„yicha quyidagi tavsiyalarni inobatga olish
shart: YFXM aholi yashash joylaridan tashqarida yoki aholi yashash joylari yonida,
yo„l uchun ajratilgan mintaqa ichida joylshuvchi bir yoki bir-biriga yaqin joylashgan
maydonlarda joylashtirishni; muhandislik kommunikatsiyalarini (tok manbai, ichimlik
suvi, kanalizatsiya va b.) boshqa korxonalardan olib kelish imkoniyatini hisobga olgan
holda; YFXM mintaqasida yashovchi ishchilarni oziq-ovqat, tibbiy yordam va boshqa
xizmatlar bilan ta‟mnlashni hisobga olgan holda joylashtirish lozim.
Umumiy holda YFXM quyidagilarni o„z ichiga oladi:
- ma‟muriy mintaqa - idora binolari, oshxonalar (ovqatlanish uchun
binolar), klub, ma‟ishiy binolar, dam olish xonalari, tibbiy yordam shahobchasi,
119
radio-telefon va teletayp bilan jihozlangan dispetcherlik binolari, yo„l
laboratoriyalari, kirish joylari;
- ishlab chiqarish mintaqasi – texnikalarni ta‟mirlash bo„yicha ŝex
bo„limlari, avtomobillar va yo„l texnikalari uchun ochiq va yopiq to„xtab turish
joylari, dam olish maydonlari;
- omborlar – yaxmalakka qarshi, yo„l qurilish materiallarini saqlash uchun
ochiq va yopiq bo„limlar;
- yordamchi mintaqalar – estakadali yuvish maydoni, yonilg‟i quyish
shahobchalari, yong‟inga qarshi suv sig‟imlari hamda gul ekilgan joylar;
- yashash mintaqalari – doimiy ishchi va xizmatchilarning 50-100%ni
yashash joylari bilan ta‟minlash uchun bir yoki bir necha yashash binolari;
- xo„jalik mintaqalari - qozonxonalar (zarur hollarda) va yonilg‟i omborlari,
tozzalash inshootlari, suv jamlovchi qurilmalar, axlat yig‟ish joylari, chiqindilarni
to„plash va qayta ishlash maydonlari, xo„jalik bo„limlari binolari (yordamchi
ishlab chiqarishni tashkil etishda), issiqxona xo„jaligi va boshqalar.
Ayrim standart bo„lmagan belgilar oldida belgini o„qish uchun to„xtash
joylari qilinishi lozim. Shunday qilib, yo„nalish sxemasidagi to„xtash joylari
haqiqatdan har xil axborotlarni mujassamlashtirgan dam olish maydoniga aylanadi.
|
