354
48-rasm. Asbest tolachalari
48-rasmda keltirilgan ikkita tolani "a" va "b" harflar bilan belgilaylik.
Tolalarning aylanma o‘lchamlari teng, lekin uzunligi bo‘yicha "a" tola "b"
toladan 4 marta katta (ya’ni
l
a
=4
l
b
).
Ma’lumki, asbest tolalarini sement donachalari bilan o‘zaro birikishi
ularning tashqi yuzasini katta-kichikligiga bog‘lik. Agar tashqi yuza qancha
katta bo‘lsa birikish mustahkamligi shuncha oshadi. Agar o‘lchami
har xil
asbest tolasi ishlatilgan bo‘lsa, tashqi yuza olingan nisbatdagi asbest tolasini
uzunligidan shuncha katta bo‘ladi. Demak, "a" tola "b" tolaga qaraganda 4
marta ko‘proq asbest-sement mahsulotda birikkan bo‘ladi.
Asbest-sement mahsulotiishlab chiqarishda asosan uzunligi l-2-3 mm
bo‘lgan tolali asbest ishlatiladi. Tolalar mahsulotda yaxshi birikishi uchun
ma’lum shaklga ega bo‘lishi kerak.
49- rasmda keltirilgan "a" tolaning ko‘ndalang kesimi kvadrat ko‘rinishda
bo‘lib, uning tomonini "s" harfi bilan belgilaylik. Agar bu tola o‘z o‘qi atrofida
titkilab to‘rtta
teng qismga ajratilsa, ko‘ndalang kesimi kvadrat bo‘lgan, lekin
o‘lchami "a" tolaga qaraganda 2 marta kam bo‘lgan, ya’ni 0,5 sga teng to‘rtta tola
hosil bo‘ladi.
"v" tolaning yon tomoni "a" tolani yon yuzasidan 2 marta katta, chunki bunda
oldingi
yuzaga
yangi
yuzalar
kelib
qo‘shildi, ularning yig‘indisi "a"
tolaningyonyuzasiga teng. Demak, agar "a" tolani titkilab 4 qismga ajratilsa
asbestninig yon yuzasi ikki marta ortadi.
Asbest tolasini sement donachalari bilan mustahkam biriktirish uchun
tolani imkoni boricha ingichka qilib titkilash kerak (49-rasm).
l
б
l
а
355
49-rasm. Asbest tolalari
Mustahkam birikish tolaning uzunligi "v" uning aylanma o‘lchamiga bo‘lgan
nisbati bilan aniqlanadi va ma’lum qiymatga ega. Asbest tolasining cho‘zilgandagi
mustahkamlik chegarasi qiymati va asbest
tolasi yuzasinihamda sement
donachalarining bog‘lanish mustahkamlik chegarasi qiymatlarima’lum bo‘lsa, bu
nisbatning eng kychik qiymatiga hisoblash mumkin.
Qilingan hisoblarga ko‘ra bu nisbat jipslashtirilgan buyumlarda l/d 75 dan
jipslashtirilmagan buyumlarda l/d 100 dan kichik emas. Ma’lumki, asbest titkilab
ajratilsa uning yuzasi oshadi, demak, sement ham qanchalik ko‘p maydalangan
bo‘lsa, shuncha ko‘p asbest yuzasini qoplaydi.
Bundan o‘ta ingichka qilib titkilangan asbest uchun
solishtirma yuzasi katta
bo‘lgan sement ishlatish kerak degan xulosa kelib chiqadi. Ayniqsa agar tolasini
o‘lchami kvota bo‘lgan asbest tolasini ishlatilganda buni hisobga olish kerak. Tolani
ingichkalik, kattaligi bilan sement donachalarining maydalanish darajasinio‘zaro
nisbatiquyidagi tenglama bilan ifodalanadi:
ц
ц
а
a
d
d
d
d
в
а
)
(
11
,
0
2
(1)
bu erda: a - omixtadagi asbest miqdori,
v - omixtadagi sement miqdori,
d
a
- asbest tolasini titkilash darajasi;
d
s
- sement donachalarinimaydalanish darajasi.
С
0,5С
0,5С
0,5С
0,5С
а
в
356
Bu tenglama asbest-sement omixtasini asosiy 4-ta ko‘rsatkichlarini o‘zaro
bog‘liqliklarini ham belgilab beradi. Agar jipslashtirilgan buyumlar uchun l/d = 75 va
jipslashtirilmagan buyumllar uchun l/d = 100 bo‘lsa va asbest bilan sementnio‘zaro
nasbati ( I ) tenglamada keltirilgan qiymatga to‘g‘ri kelsa, unda biz asbest-sement
omixtasidan mexanik xossalari yuqori bo‘lgan buyumlar tayyorlashimiz mumkin.l/d
nisbatdan ko‘rinib turibdiki, asbest tolaning uzunligiqanchalik kichik bo‘lsa, uni
shuncha ko‘p ingichka tolalarga ajratash kerak. (I) tenglamaga ko‘ra esa asbest tolasi
qanchalik ingichka bo‘lsa, sement donasi shuncha ko‘p maydalangan bo‘lishi kerak.
Agar tola uzunligi 30-40 mikron bo‘lsa, sement donachalarining maydalanish
darajasid
s
= 0,434 ( 30-40) = 13 + 7 mikrondan katta bo‘lmaslagi kerak.
