349
47-rasm. Portlandsement qotish sxemasi
Sementning suv bilan birikish tezligi quyidagilarga bog‘liq:
-sement donachalarining o‘lchamiga. donachalar qanchalik mayda o‘lchamli
bo‘lsa, ularning yuzasi shuncha katta bo‘ladi va u tezda suv bilan birikadi;
-suv bilan birikish jarayoni temperatura ko‘tarilsa tezlashadi;
-ayrim mineral tuzlar qo‘shilsa birikishi osonlashadi;
-sementning mineralogik tarkibi ta’sir etadi.
Biz yuqorida aytgandek asbest-sementli buyumlarda sementning suv bilan
birikishi betonga qaraganda tezroqkechadi. Bunga sabab asbest tolalari hosil bo‘lgan
suvli birikmalarni ko‘proqo‘ziga singdiradi.
Portlandsementning qotish jarayoni issiqlik ajralib chiqishi bilan boradi,
chunki klinker minerallarining ichki energiyasi, suv bilan birikib,hosil bo‘lgan yangi
birikmalarning energiyasidan ko‘pdir. Minerallar issiqlik ajratish xossasiga ko‘ra
quyidagicha taqsimlanadi: C
3
A→C
3
S→C
4
AF→C
2
S
Asbest-sementli buyumlarni tayyorlashda sementning qotishida issiqlik ajralib
chiqishi
ijobiy ahamiyatga ega, chunki bunda qotish davrining boshidayoq mexanik
mustaqillikni ortishini tezlashtiradi. Sement buyumlarining o‘rtacha/80-85/
og‘irliginitashkil qilishni hisobga olsak, ajralib chiqish mumkin bo‘lgan
issiqlik
miqdorini bilib olamiz va buni albatta hisobga olish kerak.
350
6-§ Suv, bӯyoqlar, kimyoviy qӯshimchalar
Asbest-sement mahsulotlar ishlab chiqarishda toza daryo yoki ichimlik
suvidan foydalaniladi. Uning tarkibida organik qo‘shimchalar bo‘lmasligi kerak,
chunki ular asosiy xom ashyo - bog‘lovchi materialni suv bilan birikish tezligini,
mustahkamligini kamaytiradi. Qo‘shimchalarning miqdori ichimlik suvidagidan ko‘p
bo‘lmasligi kerak, ular sement donachalari bilan asbest tolasini o‘zaro birikishini
kamaytiradi, qoliplovchi mashinalarning ishlovchi matosini ifloslantiradi.
Dengiz suvini ishlatib bo‘lmaydi, chunki u silindrlarning sim to‘rlarini,
qoliplovchi mashinalarning ishlovchi
matosini yaxshi yuvmaydi, bundan tashqari
tarkibida tuzlar ko‘p bo‘ladi.
Asbest-sement mahsulotini ishlab chiqarishda suvning qay darajada
issiqlikka ega ekanligi muhim ahamiyatga ega. Temperatura ko‘tarilsa
sement
donachalarining suv bilan birikib birikmalar hosil qilish jarayoni tezlashadi, iliq
suv sim to‘rlari bor silindrlarni sim to‘rlarini va matoni sifatli yuvadi. Suvning
darajasi ko‘tarilganda asbest-sementli omixtaning
yopishqoqligi kamayadi va
natijada, omixtaning sim to‘rli silindrdan sizib o‘tishi tezlashadi, bu esa
qoliplovchi mashinalarning unumdorligini oshiradi. Eng maqbul daraja bu 30-40°C
tengdir. Rangli asbest-sement mahsulotlar olishda rangli sement va bo‘yovchi
moddalardan foydalaniladi. Bo‘yovchi xususiyatga ega bo‘lgan
moddalar yuqori
nur sindirish ko‘rsatkichiga, miqdor va tashqi muhit ko‘rsatkichiga ega bo‘lib
ishqor va tashqi muhit ta’siriga chidamli bo‘lishi kerak. Tabiiy bo‘yoq moddalar
ana shunday xususiyatga ega.
Asbest-sement mahsuloti ishlab chiqaruvchi sanoatda kimyoviy birikmalar
xom ashyoni va yarim mahsulotni texnologik xossalarini
yaxshilash uchun
ishlatiladi. Asbest-sement omixtasida o‘rtacha 75-150 g/g miqdorda yarimakrilamid
birikmasi qo‘shilsa uning sizib o‘tish xossasi yaxshilanadi. Bu yuqori molekulali
polimer flokulyasiya qilish xususiyatga ega va omixta tarkibidagi minerallarni
tutibqoladi. Bunda omixta tarkibidagiqattiq
moddalarni saqlab qolgan xolda,
uning sizib o‘tish xossasini tezlashtiradi. Yarimakrilamid texnolognk jarayonida
