Ijtimoiy siyosatning rivojlanish bosqichlari va uni olib borish

8 
Misol uchun eskimoslarda keksalar va kasalmand bolalar taqdir hukmiga tashlab 
qo‘yilgan. Xuddi shu davrda indeyslarda keksalar ulug‘lanib, ularga sig‘inganlar. 
Quldorlik jamiyatida esa ijtimoiy siyosatning rivojlanishiga quyidagi faktorlar 
ta’sir ko‘rsatgan: 
-kam bo‘lsada ishlab chiqarish samaradorligining o‘sishi; 
-ishlab chiqarish vositalariga xususiy mulkchilikning paydo bo‘lishi; 
-patrialxal oilaning shakllanishi; 
-davlat, davlat tashkilotlari va davlat boshqaruvining paydo bo‘lishi; 
- qullar va erkin kishilarga nisbatan ikki xil axloqning mavjudligi. 
Qadimda ijtimoiy himoya funksiyalari oila tomonidan bajarilgan bo‘lib, 
umume’tirof etilgan axloqiy tamoyillarga asoslangan. Agar odam yaqinlarini 
yo‘qotsa, bu vazifalar davlat , cherkov va vatandoshlar tomonidan bajarilgan. 
Tarixiy nuqtai-nazardan Qadimgi-yaxudiy davlatidagi ijtimoiy siyosat o‘ziga 
xosligi bilan ajralib turadi. Bu jamiyatda kambag‘allar, bemorlar va nogironlar bilan 
hamdardlik tuyg‘ulari rivojlangan bo‘lgan. Ijtimoiy himoya faqat mexnat qilish 
imkoniyatiga ega bo‘lmaganlarga ko‘rsatilgan. O‘z navbatida, mexnatga layoqatli, 
sog‘lom odam ijtimoiy yordam olsa qattiq jazolangan. 
Qadimgi Gresiyada gumanitar-demokratik xarakterdagi ilk qonunlar 
yaratilgan. Jumladan, ota-onalarni farzandlariga kasb-kor o‘rgatishga, yoki u yoki 
bu mexnat faoliyatiga tayyorlashlash majburlovchi qonun shunga misol bo‘la oladi. 
Shu bilan bir vaqtda Qadimgi Gresiyada antigumanitar qonunlar ham bo‘lgan.
Masalan, nogiron bolalarni qoyadan pastga tashlab yuborganlar. 
Tarixiy ma’lumotlarni umumlashtirgan holda bu davr uchun xarakterli
quyidagi xususiyatlarni ko‘rsatish mumkin: 
-mehnat unumdorligining pastligi va aholining ommaviy qashshoqligi; 
-davlatning ijtimoiy siyosatga kuchli ta’siri; 
-ijtimoiy himoya professial assotsiatsiyalari ilk ko‘rinishlarining shakllanishi. 
XIX asr oxiri va XX asr boshlarida aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini 
shakllantirishning birinchi bosqichi amalga oshirildi. Bu bosqichda Yevropa 
mamlakatlarida ijtimoiy muhofaza qilish buyicha bir qator qonunlar ishlab chiqildi. 

9 
Ularda aholini ijtimoiy himoyalashni takomillashtirish maqsadida ijtimoiy 
sug‘urtalash masalalari ko‘rildi. XX asrning 30-yillarida Yevropa mamlakatlarida 
iqtisodiy inqiroz yuz berdi. Natijada aholi o‘rtasida ishsizlar soni oshdi, aholi 
daromadlari pasayib, turmush sharoiti yomonlashdi. Bunday muammolarni hal etish 
maqsadida Yevropa mamlakatlari va AQShda aholi turmush sharoitini o‘rganuvchi 
maktablar yaratilda. 
Ikkinchi jahon urushidan keyin qator mamlakatlarda ijtimoiy ta’minotning 
yagona tizimi shakllandi. Endilikda aholining faqat faol qismi emas, balki barcha 
aholi qatlami hakida qayg‘urish, ularni ijtimoiy ta’minlash, hamda bemorlarga tekin 
tibbiy yordam ko‘rsatish imkoniyatlari yaratildi. Rivojlangan mamlakatlarda aholini 
ijtimoiy himoyalash tizimi-da davlatning o‘rni oshib bordi. Ishlab chikaruvchi va 
ishchilar o‘rtasidagi munosabatlarni boshqarish va nazorat etish, aholini ijtimoiy 
himoyalash tizimini takomillashtirish borasida davlat kuchli ijtimoiy siyosat olib 
bordi. 
Turli davlatlarda aholini ijtimoiy himoyalash tizimi mamlakat-ning ijtimoiy-
iktisodiy rivojlanganlik darajasiga bog‘liq holda amal qiladi. Mamlakatda aholini 
ijtimoiy himoyalashning samarali tizimi hozirgi zamon iktisodiyotining rivojlanish 
belgisidir desak xato bulmaydi. Iktisodiyoti ravnaq topgan mamlakatda aholi 
turmush darajasining tez sur’atlarda o‘sishini kuzatish mumkin. Ushbu mamlakatda 
har bir kishi ijtimoiy kelib chikishidan qat’i nazar jamiyatda o‘z o‘rnini topadi, uning 
mehnat qobiliyatidan to‘lato‘kis foydalaniladi, hamda uning haq-huquqlari davlat 
tomonidan kafolatlanadi. 
Rivojlangan mamlakatlarda aholini ijtimoiy himoyalash tizimida davlatning 
o‘rni oshib bordi. Ishlab chiqaruvchi va ishchilar o‘rtasidagi munosabatlarni 
boshkarish va nazorat etish, aholini ijtimoiy himoyalash tizimini takomillashtirish 
borasida davlat kuchli ijtimoiy siyosat olib bordi. 
Davlatning ijtimoiy siyosati quyidagi yo‘nalish va metodlarda olib boriladi. 
Birinchidan, barcha mehnatga layoqatlilarga tadbirkorlik va mehnat uchun qulay 
sharoitlarni ta’minlash. Bular jumlasiga quyidagilar kiradi: biznesni 
liberallashtirish; kichik tadbirkorlikni rag‘batlantirish; yuqori darajadagi bandlikni 

10 
qo‘llab-quvvatlash; mehnat munosabatlarini tartibga solish. Ikkinchidan, 
jamiyatning barcha a’zolariga farovonlikning ma’lum standartlarini ta’minlash. 
Buning uchun quyidagilarni amalga oshirish zarurat hisoblanadi: jamiyatda 
daromadlarni qayta taqsimlash; turli nafaqalar va pensiyalarni optimallashtirish;
umumiy savodxonlik va barcha jamiyat a’zolari uchun zaruriy tibbiy yordamni 
uyushtirish. 
Ijtimoiy siyosatining eng muhim vazifasi quyidagilar orqali ijtimoiy hayotdagi 
muvozanatning muayyan darajasiga erishish: a) tabiiy ofatlar, ocharchilik, 
kasalliklar, global jarayonlarning maksimal salbiy oqibatlarini bartaraf etish 
bo‘yicha davlat kafolatlarini berish; b) moddiy boyliklarni qayta taqsimlash, 
mamlakatda erishilgan turmush darajasini soliqlar, homiylik ishlarini rivojlantirish, 
tadbirkorlikni progressiv vositalar bilan birgalikda qo‘shib ta’minlashga 
yo‘naltirilgan tashkiliy harakatlarni muvofiqlashtirish. Ijtimoiy siyosat ijtimoiy 
ishning turli shakllari, davlatning bir martalik yirik qarorlari va tadbirlari, 
shuningdek, ijtimoiy (maxsus va kompleks) dasturlari orqali amalga oshiriladi. 
Davlat ijtimoiy siyosatining asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat: aholini 
hayot darajasini oshirish; samarali ijtimoiy himoya tizimini shakllantirish; aholini 
ish bilan ta’minlanishini nazorat qilish; migratsion jarayonlarni nazorat qilish; 
nafaqa tizimini takomillashtirish; tibbiy xizmat va ijtimoiy sug‘urta tizimini 
takomillashtirish. 
O‘zbekistondagi ijtimoiy siyosatning asosiy prinsplari quyidagilardan iborat: 
aholini kam ximoya qilingan qatlamlariga ko‘mak berish; ijtimoiy soxada davlat va 
jamoatchilik nazorati; ijtimoiy siyosatni amalga oshirishda mahalliy xokimyatni 
ahamiyatini va vakolatlarini kuchaytirish; barcha fuqarolarga yashash uchun 
minimumni kafolati; aholini rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish; imtiyozlar 
berishlarni asosliligini ta’minlash. 

Download 2,13 Mb.