ASQILAR
Asqı-avt-bilin çərçivəsini(kuzovunu)körpülər və ya birbaşa təkərlərə elastik əlaqələndirir,
təkərlər yolun nahamarlıqlarından keçdikdə yaranan təkan və zərbələri zəiflədir.Avt-bilin
asqısı olmasaydı sürücü,sərnişinlər və daşınan yük daim yol nahamarlıqlarından
yaranan təsirlərə məruz qalar,avt-bil hərəkət etdikdə təkanlar,zərbələr və titrəyişlər hiss
edərdilər.Avt-bilin asqısı sərnişinlər üçün lazımi komfortluğu və yüklərin saxlanılmasını
təmin edir.Asqı avt-bilin konstruksiyasına yoldan düşən qüvvə təsirini azaldaraq
sınmaların baş vermə ehtimalını azaldır və təkərlərin yolla daimi kontaktını təmin
edir.Avt-bilin yolda özünü necə aparması, yüksək sürət əldə etməsi,manevr etdikdə isə
təhlükəsizliyin təmin olunması asqının konstruksiyasından ciddi surətdə asılıdır.Asqıların
müxtəlif əlamətlərə görə təsnifatı verilmiıdir.Avt-bilin asaqısı elastik
,
istiqamətləndirici və söndürücü quruluşlardan təşkil olunur.Bəzi asqılarda yan
dəyanətlik stabilləşdiricisi də olur.Asqının elastik quruluşunun—vəzifəsi dinamiki
yüklənməni azaltmaqdır.Təkər nahamarlıqla görüşdükdə asqının elastik elementi sıxılır
və təkərdən kuzova ötürülən zərbəni xeyli azaldır. Açılaraq, o,kuzova rəqslər ötürür,
elastik elementin uyğun xarakteristikasını seçərək, rəqslərə
azru olunan xarakter
vermək olar.
Elastik elementin tətbiq olunması kuzovun yolun progilinin sürətini təkrar etməsini
istisna edir,avt-bilin hərəkət səlisliyini yaxşılaşdırır. Bununla bərabər sürücü və
sərnişinlərdə xoşagəlməyən hiss yaratmadan hərəkət etməyə imkan verir və onların tez
yorulmasının və daşınan yüklərin zədələnməsinin qarşəsını alır.Yaxşı hərəkət səlisliyi
kuzovun 1-1.3Hs tezliklə rəqsi hesab olunur.Elastik quruluş bir və ya bir-neçə elastik
elemetdən ibarətdir.Elastik elementlər metal və qeyri-metal ola bilər.Metal elastik
elementlər ressor,spiralyay vətorsion (burulmaya işləyən mil)şəkilində hazırlanır.Qeyri-
metal rlastik elementlər rezin,pnevmatik və hidravlik elementlərə bölünür.Onlar edirlər.
Müasir avt-rin asqılarında iki və daha çox elastik elementi(metal və qeyri –metal)
birləşdirən kombinə edilmiş elastik elementlərdən geniş istifadə edilir.Sürətli rəqslərdən
oturacağın yumşaq örtüyü, mühərrikin, ötürmələr qutusunun və s.-nin rezin dayaqları
qoruyur.Asqının elastik elementləri,təkər və şinlər kuzovu alçaq rəqslərdən qorumaq
üçündür.
Elastik elementlərin əsas tipləri.Vərəqli ressor-yay poladından
hazırlanmış,öz aralarında bərkidilmiş müxtəlif uzunluqlu vərəqlər yığlmından ibarətdir.
Vərəqli ressor, adətən,yarımellirs şəkilində olur. Ressoru təşkil edən vərəqlərin uzunluğu
və əyriliyi müxtəlif olur.Vərəqlərin uzunluğu azaldıqca,onların əyriliyi artir.Belə
konstruksiya hesabına ressorun ən uzun vərəqinə döşən yük azalır.Ressor vərəqləri öz
aralarında mərkəzi bolt və ya xamıtlarla bərkidilirƏn böyük uzunluqlu vərəq əsas vərəq
adlanır.Çox hallarda bu vərəqin qalınlığı da digərlərindən daha çox olur.Əsas vərəq
vasitəsi ilə ressor hər iki sonluğu ilə kuzova və ya çərçivəyə oynaqlı birləşir.Ressorun bir
ucu dönə.digəri isə həm dönə,həm də yerdəyişmə edə bilməlidir.Ressor sonluqları
hamar, 90
o
qatlanmış və ya qulaqcıq formasında qatlanmış ola bilər.Rssor deformasiya
etdikdə,onun vərəqləri əyilir və uzunluqlarını dəyişir.Bu zaman vərəqlər bir-birinə
sürtünür və buna görə də onların adadırsa,xüsusi antifriksion araqatı yerləşdirilir. Ressor
yığıldıqda onun vərəqləri qrafit yağı ilə yağlanır,yağlanma vərəqləri
korroziyadan
qoruyur və onlar arasında sürtünmə qüvvəsini azaldır. Ressor və rəqləri arasındakı
sürtünmə kuzovun rəqslərini söndürməyə də köməklik edir və bəzi hallarda asqıda
sahəsi dəyişkən polad çubuqdan hazırlanarsa və ya ona müəyyən forma (çəllək
və ya barama şəklində) verilərsə,elastik element dəyişən sərtlikli olacaq.Belə yay
sıxıldıqda əvvəlcə daha az sərtlikli dolaqlar, sonra isə daha sərt dolaqlar yaxınlaşacaq.
--Dəyişkən sərtlikli yaylar müasir minik avt-rinin asqılarında geniş istifadə edilir.Elastik
element qismində istifadə edilən yayların üstünlüklərinə onların kütləsinin az olmasını
və avtomobilin yüksək hərəkət səlisliyini təmin etmək imkanının olmasını qeyd etmək
olar. Bununla bərabər burulmuş yay yalnız şaquli yükləri qəbul edir və təkərdən
çərçivəyə və ya kuzova üfüqi və yan qüvvələri və momentləri ötürə bilmir.Buna
görə də onlar yerləşdirildikdə istiqamətləndirici element tətbiq olunması lazım
gəlir.Burulmuş yay ıqlaristifadə edildikdə söndürücü element də istifadə edilməlidir,
çünki yayın dolaqları arasında sürtünmə olmur.
Torsion (torsion -fransızcadan,burulma) yayın funksiyasını yerinə yetirən burulmaya
işləyən elastik mildir.Torsion yüksək burulma rezvinerən,termiki emal olunmuş
poladdan hazırlanır.O,bütov dairəvi en kzəsikli və ya hissələrdən –dairəvi millərdən
və ya düzbucaqlı lövhələrdən ibarət ola bilər.Torsionun uclarında çoxüzlü şəklində
şlisllər yonulmış haşlıqlar olur.Təkərin çərçivə ilə elastik əlaqəsi torsionun burulması
hesabına təmin edilir.Asqının konstruksiyasından asılı olaraq torsionlar avt-bilin uzununa
oxu üzrə və eləcə də eninə yerləşdirilir.
