Tahlilning instrumental usullari / Darslik

kashf etilishi. 
Hozirgi davrda ekologiya va atrof-muhit muxofazasini, meditsinani, 
ko’pchilik fanlarning rivojlanishini, ayniqsa biotexnologiya, bioorganik va fizik 
kimyoni, farmatsevtikani, hattoki ko’pchilik ishlab-chiqarish maskanlarida ham 
xromatografiyadan mahsulot sifatini nazorat qilishda keng miqyosda 
foydalaniladi (4.2 rasm). Ko’pgina sohalardagi, jumladan, bioorganik
kimyodagi 70-80% tadqiqotlar xromatografik usullar hissasiga to’g’ri keladi. 
Atrof-muhit ifloslanishi monitoringida ko’pchilik noorganik va organik 
ifloslantiruvchi moddalarning REKlari judayam past kontsentratsiyalarda 
(mikrogramm ulushlarida) o’rnatilgan va ularni aniqlash uchun yuqori sezgirlikka 
ega bo’lgan xromatografiya usullari juda qo’l keladi. Ilmiy-uslubiy adabiyotlarda 
xlorlangan, fosforlangan, azotli pestitsidlar, polixlor va polibrom bifenillar, 
nitroaromatik birikmalar, poliaromatoik uglevodorodlar va boshqa minglab 
element va birikmalarning xromatografik usulda aniqlash ko’rsatmalari yoritilgan. 
Yupqa qatlamli xromatografiya yordamida tuproqdagi pestitsidlar va ularning 
metabolizmi maxsulotlarini, ichimlik suv sifatini va boshqalarni aniqlanadi 
(Karimov et al. 2014). Quyida ekologiya va atrof-muhit muxofazasida asosiy va 
eng ko’p ishlatiladigan xromatografik usullar bayon etiladi. 
Archer John Porter Martin va Richard Laurence Millington Synge – 
taqsimlanish xromatografiyasi uchun 1952 yil kimyo Nobel mukofoti laureatlari. 
Xromatografik tadqiqot va tahlil usullarining eng muhim yutuqlari sifatida 
bir vaqtning o’zida unda ajralish, identifikatsiya, miqdoriy baholash va 
moddalarni toza holda ajratib olish bilan bir qatorda sorbat va sorbentlarning 
fizik-kimyoviy xossalarini ifodalovchi bir qancha ma’lumotlarni olish 

imkoniyatini qayd etish mumkin. Buning isboti sifatida yuqori samarador 
suyuqlik xromatografiyasi va boshqa usullarni dunyo aeroportlarida, 
chegara-nazorat punktlarida va boshqa kerakli joylarda narkotik va boshqa ma’n 
etilgan 
moddalar 
savdosi 
va 
iste’moliga qarshi kurash maqsadida 
ekspress-aniqlash maqsadida ishlatilishini keltirish mumkin. Ushbu instrumentlar 
uchun odatda narkotik moddaning kiyimlarda, qo’llarda yoki asboblar 
tutqichlarida qolgan izlari ham kifoya qiladi. 
Albatta, xromatografik tahlilni oxirgi natijasiga yetishguncha ancha oraliq 
operatsiyalarni bajarishga to’g’ri keladi, masalan, namunalarni kontsentrlash 
(quyultirish), tozalash, quritish, o’lchash va h.k. Lekin bu xarajatlarning hammasi 
usulning yuqori samaradorligi va imkoniyatlari tufayli qoplanib ketadi. 

Download 4,55 Mb.