Taqsimlanish xromatografiyasida

moddaning ajratilishi aralashmadagi molekulalar farqlanishi tufayli gelning 
(statsionar fazaning) yoriqlariga turlicha kirib qolish xossasiga bog’liq bo’ladi. 
Affin xromatografiyasi molekulalarning ajoyib xususiyati – ularning 
biologik ixtisoslashganligidan foydalanadi (4.4 rasmga qarang). Bu usul yuqori 
molekulyar birikmalarni tozalashda juda qo’l keladi. 
4.3 Xromatografik ajratilish nazariyasi haqida qisqacha ma’lumot 
 
Xromatografik ajratish printsipi shundan iboratki, xarakatlanuvchi faza 
doimiy ravishda statsionar faza ustida harakat qiladi va bunga statsionar faza ta’sir 
etgani uchun unga aralashma komponentlari ajratiladi. Harakatchan faza ikki 
ko’rinishda bo’lishi mumkin: 
1. Gaz - gaz xromatografiyasida 
2. Suyuqlik – yupqa qatlamli, ustunli, suyuqlik va yuqori samarador 
suyuqlik xromatografiyalarida. 
Statsionar faza analitik ustun (kolonka) ichiga joylashtiriladi (4.6 rasm). 
4.6 rasm. Ichiga statsionar faza to’ldirilgan oddiy va ichki devoriga 
statsionar faza o’rnatilgan kapillyar xromatografik ustunlar. 
Bu asosiy xromatografiya usullarining har ikkalasi ikkita asosiy bosqichni 
o’z ichiga oladi: 1) aralashma komponentlarining ikki faza orasida taqsimlanishi; 
2) aralashma komponentlarining statsionar fazada yoki unda harakatchan fazaning 
uzluksiz oqimi ta’siri bilan ajralishi (yuvilishi).

Aralashma komponentlarining ikki faza orasida taqsimlanishi taqsimot 
koeffitsienti D bilan aniqlanadi. Uning kattaligi tadqiq etilayotgan moddaning 
statsionar (adsorbent) va harakatchan (elyuent) fazalarga nisbatan tabiatiga 
bog’liqdir (4.7 rasm). 
4.7 Rasm. Namunaning ustun bo’ylab harakatlanishida taqsimot 
koeffitsienti. 
𝐷 =
𝐶𝑐
𝐶𝑥
=
komponentning statsionar fazadagi kontsentratsiyasi
komponentning harakatlanuvchi fazadagi kontsentratsiyasi
Katta taqsimot koeffitsientiga (D) ega aralashma komponenti asosan 
harakatlanuvchi fazada erigan holatda qoladi va shuning uchun statsionar faza 
ustidan tez harakat qiladi. Taqsimlanish koeffitsienti D dan past bo’lgan 
komponent asosan qattiq statsionar fazada adsorbsiyalanib qoladi yoki suyuq 
statsionar fazada so’riladi (xromatografiya turiga qarab). Xarakatlanuvchi faza 
statsionar faza ustida harakatlanar ekan, bu komponent statsionar faza bo’ylab 
sekin harakatlanadi.

Download 4,55 Mb.