Ta’lim vazirligi d. M. Umarova, M. A. Bo‘ronova logistika

4. Butun logistik zanjir davomida xarajatlar hisobotiga nimalar kiradi?
5. Logistikaga korxonaning raqobardoshligini oshiruvchi omillari nimalarda 
namoyon bo'ladi?
6. Logistikaning asosiy maqsadlari va ulami amalga oshirish mohiyati hamda 
ahamiyatini tushuntirib bering,
7. Logistika tizimi va unga kiruvchi tizimostilaming tarkibi nimalardan iborat?
8. Korxonalarda logistika va marketingning tutgan о ‘mini tushuntirib bering.
9. Logistika va ishlab chiqarishni rejalashtirish qaysi omillarga ko'proq bog‘liq 
bo'ladi?
10. Logistikada tizim tushunchasi va uning qanday turlari mavjud?

I l l BOB. LOGISTIKADA MATERIALLARNI 
BOSHQARISH УА TASHKIL QILISH
Reja:
1. Moddiy oqim tushunchasi va uning harakatlanish sxemasi.
2. Moddiy oqimlarni boshqarish tizimlari.
3. Moddiy oqimlar harakatlari sxemasining ta ’rifi.
4. Korxonalarning tashkiliy tuzilmalari va ulaming logistika tomonidan 
boshqarish xizmatlari.
5. Logistik boshqaruvni tashkil etish.
3.1. Moddiy oqim tushunchasi va uning 
harakatlanish sxemasi
Moddiy oqim xomashyoning birinchi manbayidan oxirgi iste’­
molchigacha yetib borgunigacha bir qator ishlab chiqarish bo‘g‘in- 
laridan o‘tadi. Bu bosqichda moddiy oqimni boshqarish o‘ziga 
xos ko‘rinishga ega bo'lib, u ishlab chiqarish logistikasi deb 
nomlanadi.
Ishlab chiqarish logistikasining o‘rganish obyekti bo‘lib ichki 
ishlab chiqaruvchi logistik tizimlar hisoblanadi, bular: sanoat 
korxonalari, omborxonalarga ega bo‘lgan ulguiji savdo korxonalari; 
yuk stansiyalari va boshqalar.
Ichki ishlab chiqaruvchi logistik tizimlarni makro va mikroda- 
rajada к о ‘rib chiqish mumkin. M akrodarajada ichki ishlab 
chiqaruvchi logistik tizimlar, makrologistik tizimlarning elementlari 
sifatida qabul qilinadi. Ular bu tizimlarning ishlash tezligini 
belgilaydi va moddiy oqimlarning manbayi sifatida xizmat qiladi.
Mikrodarajada ichki ishlab chiqaruvchi logistik tizimlar ma’lum 
butunlikni, birdamlikni tashkil etuvchi o ‘zaro bog‘langan tizim 
ostilaming kompleksini tashkil etadi. Bu quyidagi tizimostilar: 
xarid qilishni tashkil etish, omborlarning ishi, transport — ombor, 
ishlab chiqarishda materiallar harakatini boshqarish, mahsulot 
sotishni tashkil etish va boshqalar. Ular moddiy oqimning tizimga
35

kirishini, uning ichida harakatlanishini va tizimdan chiqib ketishini 
ta’minlaydi.
Ishlab chiqarish logistikasining asosiy vazifasi korxonada moddiy 
oqimlarni boshqarishning integrallashgan tizimini tashkil etishdan 
iborat. Sanoat korxonasida moddiy oqimni boshqarish moddiy va 
axborot oqimlarini mahsulot ishlab chiqarish nuqtasidan iste’mol 
nuqtasiga o‘tkazish bilan band bo‘lgan ishlab chiqarish bo‘lin- 
malariga maqsadga yo‘naltirilgan ta ’sir o ‘tkazish jarayonidan 
iborat.
Boshqaruv qarorlarini qabul qilish ishlab chiqarish buyurt- 
m alarining bajarilishi, resurslar va iste’m ol talabi haqidagi 
m a’lumotlar asosida amalga oshiiiladi (3.1-rasm).
3. l-rasm. Moddiy oqimlaming harakatlanish sxemasi.
36

Sotish va ta’minot bozoridan kelib tushadigan m a’lumotlar 
asosida ishlab chiqarish, moddiy ta’minot va tayyor mahsulotlami 
sotishning kompleks rejasi tuziladi, bu reja asosida buyurtmalarning 
bajarilishi bilan bog4liq faoliyat tashkil etiladi. Tekshirish natijalari 
asosida ishlab chiqarish buyurtm alarini bajarish grafigidan 
chetlanishlami yo‘qotishga qaratilgan boshqaruv qarorlari ishlab 
chiqiladi. Shunday qilib moddiy oqimlarni boshqarish tizimida 
ma’lumotning aylanishi amalga oshiriladi va teskari aloqa bilan 
boshqarishning berk konturi shakllanadi. 3.2-rasmda moddiy 
oqimlarni boshqarishning sxema ko‘rinishi berilgan.
Resurslar haqida 
Iste’moi talabi
3.2-ram. Moddiy oqimlarni boshqarish tizimi.
Korxonada moddiy oqimlami boshqarish quyidagi funksiya­
larning bajarilishini nazarda tutadi:
• logistik jarayon qatnashchilarining harakatlarini bir-biriga 
moslashtirish;
• ishlab chiqarishda moddiy oqimlarni tashkil etish;
• moddiy oqimlami rejalashtirish;
• ichki ishlab chiqaruvchi tizim doirasida tovar harakati 
jarayoni ustidan nazorat qiiish;
• ishlarning olib borilishini boshqarish.
37

Harakatlami bir-biriga moslashtirish — bu moddiy oqimlarni 
boshqarish maqsadlarini shakllantirish va alohida bo‘linmalarga 
yetkazish, aytib o ‘tilgan maqsadlami korxonaning global maqsad­
lari bilan moslashtirish va shu asosda logistik zanjiming hamma 
bo‘g‘inlarining samarali ishlashini ta ’minlash.
Tashkillashtirish moddiy oqimlarni shakllantirishni va tovar 
harakati qatnashchilari orasida aloqalarni o ‘rnatishni hamda 
korxonada moddiy oqimlarni boshqarish tizimini tashkil etishni 
nazarda tutadi.
Rejalashtirish quyidagi funksiyalarning bajarilishini o‘z ichiga 
oladi: ilmiy-texnik va iqtisodiy bashorat; amalga oshiriladigan 
faoliyatlar dasturini ishlab chiqarish va rejalami detallashtirish.
Bashorat qilish rejalarini ishlab chiqish amalga oshiriladigan 
faoliyatlar dasturini tuzishdan oldin amalga oshiriladi. U ichki 
ishlab chiqaruvchi tizimning kelajakdagi tendensiya (yo‘nalish) 
larini baholash vazifasini bajaradi.
Ko‘zlangan maqsadlarga qarab moddiy oqimlarni boshqarishda 
bashoratlar quyidagi gumhlarga ajratilishi mumkin:
1. Texnik rivojlanishni bashorat qilish — buning maqsadi bo‘lib 
yangi turdagi mahsulotlami ishlab chiqarish yo'llarmi qidirish va 
ishlab chiqarish texnologiyasini o'zgartirish sohasini hamda yangi 
turdagi xom-ashyoning vujudga kelishini bashorat qilish hisob- 
lanadi.
2. Mahsulotga bo ‘Igan talabni bashorat qilish — bu ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotni yangi turdagiga almashtirish yoki ishlab 
chiqarilish hajmini kamaytirish, ishlab chiqarish diversifikatsiya- 
sining chuqurlashish tendensiyalarini aniqlash maqsad ida amalga 
oshiriladi.
3. Moddiy resurslar bashorati — bu m ateriallarga b o ‘lgan 
ehtiyojni korxonaning tovar siyosati o ‘zgarishi mumkinligini 
hisobga olgan holda aniqlash maqsadida amalga oshiriladi.
4. Xomashyoga qo ‘yilgan narxlar о ‘zgarishini bashorat qilish — 
bu narxlar o'sib ketishi mumkin bo‘lgan materiallar zaxirasini 
tashkil etish maqsadida qo‘llaniladi.
Ishlab chiqarish logistikasining maqsadlarini korxonaning 
alohida bolinmalari faoliyatining natijalari bilan bogliqligi moddiy
38

oqimlami boshqarish dasturi doirasida ma’lum ishJami vaqt bo‘ylab 
rejalashtirish (ishlar bajarilishining kalendar grafigini aniqlash) va 
logistik vazifalami bajarishda qatnashuvchi funksional bo'linmalari 
orasida resurslami taqsimlash yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Nazorat qiiish moddiy oqimlami boshqarishning funksiyasi 
sifatida korxonaning tashkiliy strukturasini aniqlaydigan kanallar 
orqali amalga oshiriladi va u belgilangan parametrlar bo!ylab tovar 
harakati jarayonining o'tishini uzluksiz kuzatishdan iborat. Buning 
uchun moddiy oqimlarning holati haqida ma’lumotlarni yig‘ish 
va qayta ishlash amalga oshiriladi, ishlab chiqarish buyurtmalarini 
bajarish bo'yicha rejadagi vazifalardan chetlanishlar aniqlanadi va 
tahlil qilinadi, olib borilgan ishlarning qo‘yiigan maqsadga mosiik 
darajasi haqida xulosalar chiqariladi. Aniqlangan kamchiliklami 
yo‘qotish boshqarish y o ii bilan amalga oshiriladi.
Boshqarish o ‘zining ichiga quyidagi amaliarni oladi: ishlab 
chiqarish buyurtmalarining bajarilishi bo'yicha ish grafigining 
buzilishi va bu keltirib chiqargan sabablaming tahlili; chetlanish- 
larni yo‘qotish bo'yicha dastur ishlab chiqish va uni amalga 
oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar.
Aytib o' tilgan amallar bir vaqtda amalga oshiriladi va birgalikda 
moddiy oqimlami boshqarish mexanizmini tashkil etadi.

Download 8,34 Mb.