Boshqarishning turtib boruvchi va cho‘ziladigan (tortib olish) tizimlari. Ichki ishlab chiqaruvchi logistik tizimlar doirasida moddiy
oqimlarni boshqarish ikkita prinsipial har xil usullar yordamida
amalga oshirilishi mumkin: buyurtmani «turtib boruvchi» yoki
«tortib olish» yo‘llari bilan.
Moddiy oqimlarni boshqarishning turtib boruvchi tizimi logistik
zanjirning har bir bo‘g‘ini uchun zarur xomashyo, materiallar
va detallar zaxirasi miqdorini bashorat qilishga asoslanadi. Bu
bashoratdan keUb chiqqan holda ishlab chiqarishning butun ko‘p
bosqichli jarayonini boshqarish amalga oshiriladi, bu qayta
ishlashning har bir bosqichida moddiy zaxiralarning asoslangan
hajmini ta’minlashdan iborat. Moddiy oqimlarni boshqarishning
bu tizimida m ehnat predmetlari bir uchastkadan ikkinchisiga
(texnologik jarayon bo‘yicha keyingi) uni qayta ishlashga tayyor-
ligidan va bu detallarga boigan ehtiyojdan qat’iy nazar, ya’ni
maxsus buyurtmasiz ko'chiriladi. Moddiy oqim ishlab chiqarishni
boshqarishning markaziy tizimidan keladigan buyruq bo‘yicha
qabul qiluvchiga «turtib boruvchi» bo‘ladi (3.3-rasm).
3.3-rasm. Moddiy oqimlarni boshqarishning tortib boruvchi tizimi. Moddiy oqimlarni boshqarishning bu usuli murakkab ishlab
chiqarish mexanizmini bir butun tizimga birlashtirish hamda
ishlab chiqarishda ishchilarni va uskunalarni maksimal imko-
niyatlarda qo‘llash imkonini beradi.
Lekin talab keskin o'zgarib ketgan holda «turtib boruvchi»
tizimni qo'llash oshiqcha zaxiraning hosil qilinishiga va ishlab
chiqarishning har bir bosqichini qayta rejallashtirish imkoniyati
42
mavjud bo‘lmagani uchun tovarlaming tahlab tashlanishiga olib
keladi.
Tortib olish tizimi ishlab chiqarishning har bir bosqichida zaxi-
ralarning minimal darajasini saqlashni va buyurtmani keyingi
uchastkadan oldingiga qaratilgan harakatini nazarda tutadi. Keyingi
uchastka me’yorga va mahsulotlami iste’moi qilinish vaqtiga mos
ravishda materiallarga buyurtma beradi. Ishning reja grafigi faqat
iste’molchi — sex uchun o‘matiladi. Ishlab chiqaruvchi — sex
aniq grafik va rejaga ega ernas hamda tushgan buyurtma bo'yicha
ishlaydi. Shunday qiiish detallar faqat haqiqatdan zarur bo‘lganda
va faqat zaruriyat tug‘ilganda ishlab chiqariladi.
Misol. Moddiy oqimlarni boshqarishning tortib olish tizimining
ishlash mexanizmini ko‘rib chiqamiz (3.4-rasm).
10 dona mahsulot
Materiallar
10 ta yarimtayyor
10 ta detalga
va buyurtma
mahsulotga
buyurtma
buyurtma
3.4-rasm. Moddiy oqimlarni boshqarishning tortib olish tizimi. Korxona 10 dona mahsulot ishlab chiqarishga buyurtma oldi
deb faraz qilaylik. Bu buyurtmani boshqaruv tizimi yig‘ish sexiga
jo'natdi. Yig‘ish sexi buyurtmani bajarish uchun 1-sexdan 10 ta
detal so‘raydi. 0 ‘zining zaxirasidan 10 ta detal berib, 1-sex zaxirani
to ‘ldirish maqsadida 2-sexdan 10 ta yarimtayyor mahsulotga
buyurtma beradi. 2-sex esa 10 ta yarimtayyor m ahsulotlami
43
j o ‘natib, xuddi shu miqdordagi yarimtayyor mahsulotlami ishlab
chiqarish uchun xomashyo omboridan materiallarga buyurtma
beradi, bu ham zaxirani toTdirish maqsadida amalga oshiriladi.
Shunday qilib moddiy oqim har bir keyingi sex tom onidan
«tortib olinadi». Ushbu tizim lar yapon korxonalarida ishlab
chiqarilgan.
