2.1. 0 ‘lchash shkalalari Shkala (lot. “shale” - narvon) - hisoblash tizimining elementi
b o iib , uning yordamida kuzatilayotgan obyektni m a’lum bir
obyektlar guruhiga kiritish amalga oshiriladi.
0 ‘lchash shkalalari soni juda ham ko‘p. Bu yerda ulardan sport
sohasida eng kerakli bo‘lgan to‘rttasi qisqacha bayon etiladi.
A tam alar shkalasi. Bu shkala mavjud shkalalar orasidagi
eng soddasi. Unda sonlar o ‘rganilayotgan obyektlaming yorlig‘i
yoki farq qilish alomati (masalan, futbol jamoasi o ‘yinchilarining
tartib raqami) rolini bajaradi.
Atamalar shkalasini tashkil etgan sonlaming o ‘rinlarini
almashtirishga ruxsat etiladi. Bu shkalada «katta yoki kichik»
tipidagi munosabatlar qoMlanilmaydi. Atamalar shkalasidan
foydalanilganda faqat bir nechta amal (operatsiya)lar bajarilishi
mumkin xolos.
Masalan, unda qo‘llangan sonlami qo‘shish yoki ayirish
mumkin emas, biroq u yoki bu sonni necha marta uchrash
chastotasini sanash mumkin.
Tartib shkalasi. Tartib shkalasida egallangan o‘rin rang deb,
ushbu shkalaning o‘zi esa rangga oid yoki nometrik shkala deb aytiladi. Bunday shkalada uni tashkil etgan sonlar ranglar
bo‘yicha tartibga solingan (ranjirovka qilingan) bo‘ladi, biroq
ranglar orasidagi intervallarni aniq o‘lchab bo‘lmaydi.
Atamalar shkalasidan farqli o ‘laroq, tartib shkalasi o‘l-
chanayotgan obyekt xarakteristikalarining o‘zaro bir-biriga nis-
batan tengligi yoki tengsizligini aniqlash imkoniyatini beribgina
qolmay, balki «katta - kichik», «yaxshiroq - yomonroq» va hokazo
mulohazalar ko‘rinishidagi tengsizlik xarakterini ifodalash
imkoniyatini ham beradi.
Tartib shkalasidan foydalanib aniq miqdoriy me’yorlarga
ega bo‘lmagan ko‘rsatkichlar sifatlarini o‘Ichash mumkin. Bu
shkalalardan, ayniqsa, ijtimoiy fanlarda: pedagogika, psixologiya,
sotsiologiyada keng foydalaniladi.
16
Tartib shkalasi ranglari bilan atamalar shkalasi sonlariga
nisbatan ancha ko‘p amal (operatsiya) lar bajarish mumkin.
