Testlaming ishonchliligi nazariyasi insonda o‘tkazilgan har
qanday o‘lchash natijasi - x ikkita qiymatning yig‘indisidan
iboratligiga asoslanadi:
*t = **>+*,,
(
3
.
1
)
bunda jcoo- tadqiqotchi qayd etishni xohlagan haqiqiy qiymat,
xe- sinovdan o‘tuvchining holatidagi nazoratqilib bo‘lmaydigan
o‘zgarishlar va o‘lchashning tasodifiy xatoliklari tufayli vujudga
keladigan xatoliklar.
(Ancha chuqur tahlil qilinganda ushbu
ikki tashkil etuvchilar alohida - alohida qaralishi kerak; soddalik
uchun biz bunday qilmaymiz. Bunday yondashish o ‘lchashning
tasodifiy xatoligi sportchining holatidagi o ‘zgarishlar
tufayli
sodir bo‘ladigan natijalaming tebranuvchanligiga nisbatan kichik
degan faraz qilish bilan teng kuchlidir.)
Haqiqiy natija deganda bir xil sharoitlarda cheksiz ko‘p sonli
o ‘lchashlar va kuzatishlar o ‘tkazilgandagi o ‘rtacha arifmetik
qiymat
Xoo tushuniladi (va shuning uchun uning indeksiga
“oo” - cheksiz belgisi qo‘yiladi).
Testning haqiqiy natijasi to‘g‘risidagi
tushuncha, abstraksiya
hisoblanadi
(xm ni tajribada o ‘lchab bo‘lmaydi). Shuning uchun
bilvosita usullardan foydalanishga to‘g‘ri keladi.
Ishonchlilikni
baholash uchun eng to ‘g ‘ri keladigani, keyinchalik sinflar
ichidagi korrelatsiya koeffitsiyentlarini dispersion tahlil qilishdir.
Dispersion tahlil tajribada qayd
etilgan test natijalarining
variatsiyasini alohida omillaming ta’siri bilan belgilangan tarkibiy
qismlarga bo‘lib chiqish imkonini beradi. Masalan: agar, tajriba
o ‘tkazuvchilarni davriy ravishda almashtirib, sportchilaming
biron-bir
testdagi natijalarini, ushbu testni har xil kunlarda
qaytarib, bir nechta urinishlami amalga oshirgan holda ro‘yxatga
olinsa, unda, quyidagi variatsiyalar mavjudligi ko‘rinadi:
a) tadqiq qilinayotgandan - tadqiq qilinadiganga;
b)kundan - kunga;
d) tajriba o‘tkazuvchidan - sinovdan o‘tuvchiga;
e) urinishdan — urinishga.
36
Dispersion tahlil ushbu variatsiyalami
ajratish va baholash
imkonini beradi.
Agar xatoliklar tasodifiy (ulaming yig‘indisi nolga teng va
turli urinishlarda ular bir - birlariga bog‘liq emas) bo‘lsa, u holda
matematik statistikadan quyidagi kelib chiqadi:
ya’ni tajribada qayd etilgan natijalar dispersiyasi haqiqiy
natijalar
dispersiyasi
(cr^)va
xatoliklar
dispersiyasi
cr]
yig‘indisiga teng (ushbu formula
faqatgina mazkur hamma
hadlar bir xildagi erkinlik darajasi soniga teng bo‘lgan xususiy
holda o ‘rinli xolos. Umumiy holda esa dispersiyani emas,
balki
faqatgina og‘ishlar kvadratlarining yig‘indisini olish mumkin).
