1) test o‘tkazish jarayonida sinovdan o ‘tuvchilaming tay-
yorgarlik holatidagi tasodifiy o‘zgarishlar (psixologik stress,
ko‘nikish, charchash, test bajarishning maqsad va vazifalaridagi
o ‘zgarishlar, diqqat va e’tibor konsentratsiyasining o‘zgarishi
hamda test o ‘tkazish jarayonidagi o‘lchashning
boshqa
o‘zgarishlari) ;
2) nazorat qilib bo‘lmaydigan tashqi sharoitlaming (harorat,
namlik, quyosh radiatsiyasi, jarayonga aloqasiz tashqi shaxs-
laming ishtiroki va shu kabilaming) o‘zgarishi;
3) test o‘tkazishda foydalaniladigan texnikaviy o‘lchash
vosita
(TO‘V)larining
metrologik
xarakteristikalarining
noturg‘unligi. Bunday noturg‘unlik TO‘Vda qo‘llanadigan
vositalaming kamchiliklari bilan bog‘liq bo‘lgan quyidagi bir
nechta sabablar tufayli vujudga kelishi mumkin:
tarmoqdagi
kuchlanishning o ‘zgarishi (keskin sakrashi) sababli o‘lchash
natijalarining xatoligi, elektron o‘lchash qurilmalari va dat-
chiklar xarakteristikalarini harorat, namlik o ‘zgarishi
sababli
noturg‘unligi, elektromagnit shovqinlaming mavjudligi va
boshqalar. Ushbu sababga ko‘ra o‘lchash xatoliklarining qiymati
ancha sezilarli bo‘lishini ta’kidlash zarur;
4) test natijalarini baholashning yoki testni o‘tkazish jarayoni
ishtirokchilari (operator, murabbiy, pedagog, hakamlar)ning
holatini o ‘zgarishi va (yoki) bir hakam yoki sinov o ‘tkazuvchini
boshqasi bilan almashtirilishi;
5) tayyorgarlikning aniq bir sifatini yoki aniq bir ko‘rsatkichni
baholash testini yetarlicha takomillashmaganligi.
Testlaming ishonchliligi to‘g‘risida xulosalar chiqarish uchun
foydalaniladigan usullar g‘oyasini tushunib olish uchun quyidagi
soddalashtirilgan misolni ko‘rib chiqamiz. Faraz qilaylik, ikki
sportchini joyidan turib uzunlikka sakrash bo‘yicha
ikkitadan
urinishlarining natijalarini solishtirish kerak bo‘lsin. Xulosalar
aniq bo ‘ lishi kerak, shuning uchun faqatgina eng yaxshi natijalarni
qayd etish bilan cheklanish mumkin emas. Sportchilaming har
biri ko‘rsatgan natijalar o ‘rtacha arifinetik qiymatlardan ± 10 sm
gacha oraliqlarda variatsiya qilsin va mos ravishda, 220 ± 1 0
34
sm ga (ya’ni, 210 sm va 230 sm) va 320 ± 10 sm.ga (310 sm va
330 sm) teng bo'lsin. Bunday holda xulosa aniq va bir qiymatli:
ikkinchi sportchi birinchisidan ustun degan xulosa bo‘ladi, albatta.
Ulaming ko‘rsatgan natijalari orasidagi farq (ya’ni, 320sm -220
sm = 100 sm) tasodifiy tebranishlar (± 10 sm)dan juda katta.
Agar, xuddi shunday ( ±10 sm) guruh ichki variatsiya mavjud
boMgan holda sinovdan o ‘tuvchilar o ‘rtasidagi farq (guruharo
variatsiya) kichik bo‘lsa, xulosa (chiqarish ancha qiyin yoki)
juda ham noaniq bo‘lgan bo‘lar edi.
Aytaylik, o'rtacha arifmetik
qiymat 220 sm (birinchi urinishda 210 sm va keyingisida 230 sm)
va 222 sm (mos ravishda, 212 sm va 232 sm)ga teng bo‘lsin. Bu
holda shunday bo‘lishi mumkin-ki, masalan, birinchi sportchi
birinchi urinishda 230 sm ga, ikkinchi sportchi esa 212 sm ga
sakrashi va birinchi sportchi ikkinchisiga qaraganda ancha kuchli
degan taassurot hosil boMishi mumkin. Misoldan ko‘rinib turibdi-
ki, sinf ichki n‘/.garuvchanlikning o‘zi emas,
balki uning sinf
ichki larqlar bilan nisbati asosiy ahamiyat kasb etadi. Aynan
bir sinlichki variatsiyaning o‘zi sinflar o‘rtasidagi (ushbu holda
sinovdan o ‘tuvchilar o‘rtasidagi) farqlar turlicha boMganda turli
ishonchlilik darajasini beradi (3.1 - rasm).
3.1-rasm. Yuqori (tepadagi) va past (tagidagi) darajadagi
