Grafikda tizim holatini
aks ettiradigan nuqta reprezentativ
nuqta (namoyish etuvchi nuqta) deyiladi. Agar, sportchilarda yana
qandaydir uchinchi ko‘rsatkich (masalan, shtangani ko‘targan
holda turib-o‘tirish) o‘lchansa, u holda bu uch ko‘rsatkichlami
grafik tasvirlash uchun qandaydir fazoni tasvirlab, uch o‘lchamli
(stereometrik) grafik qurish lozim boMadi. Tizim o‘zgaruvchan
kattaliklari tasvirlanayotgan fazo
tizimning holatlar fazosi
deyiladi. Bu atama tizimdagi o‘zgaruvchan
kattaliklar soni
uchta va undan ortiq bo‘lgan hollarda va grafikni qurish mumkin
bo‘lmagan holatlarda qo‘llaniladi. Bunda, tizimning holati, uning
reprezentativ nuqtasining fazodagi holati bilan tavsiflanadi.
Vaqt o‘tishi bilan tizimning holati o‘zgaradi. Unga mos
ravishda tizimning holatini ifodalovchi (reprezentativ) nuqtaning
vaziyati ham o‘zgaradi.
Masalan, agar sportchi biron-bir sababga ko‘ra sport bilan
shug‘ullanmay qo‘ysa, u holda uning sport
ahvoli rasmda punktir
chiziq bilan ko‘rsatilgani kabi o‘zgaradi. Tizimning ahvoli (yoki
holati) zarur bo‘lganidek (yoki murabbiy yoki sport musobaqaga
tayyorgarlik talab qilganidek, qisqasi biz xohlagandek - rasmda
natijalar yaxshilangan yo‘nalishda) o ‘zgarishiga
erishish uchun
sportchiga biron-bir ta’sir o ‘tkazish zarur. Ana shunday ta’simi
boshqarish deb aytiladi.
Boshqariladigan tizim eng kamida ikki qismdan tashkil topgan
bo‘la d i:
- boshqaradigan obyekt;
- boshqariladigan obyekt.
Masalan, insonning organizmida
boshqarish markaziy asab
tizimi tomonidan amalga oshiriladi, boshqariladigan obyekt
sifatida esa organizmning ixtiyoriy a’zosi
yoki tizimi ishtirok
etadi. Demak, odam organizmidagi markaziy asab tizimi - bu
boshqaradigan obyekt, organizmdagi ixtiyoriy a’zo yoki tizim esa
boshqariladigan obyekt bo'ladi.
Boshqaradigan va boshqariladigan obyektlar doimo o‘zaro
aloqalar bilan bog‘langan bo‘ladi.
9
Uning ahvolini ikkita ko‘rsatkich xarakterlaydi: maksimal
yugurish tezligi va joyida turib uzunlikka sakrash natijasi.
Agar aloqa boshqaradigan obyektdan
boshqariladigan ob-
yektga tomon yo‘nalgan bo‘lsa, bunday aloqa to‘g‘ri aloqa, aks
holda, ya’ni aloqa boshqariladigan obyektdan boshqaradigan
obyektga tomon yo‘nalgan bo‘Isa, bunday aloqa
teskari aloqa
deyiladi.
Boshqarish tizimidagi bunday aloqalami sxematikko‘rinishda
quyidagicha ifodalash mumkin :
