Tarbiyainstituti b. B. Musayev

Grafikda tizim holatini aks ettiradigan nuqta reprezentativ 
nuqta (namoyish etuvchi nuqta) deyiladi. Agar, sportchilarda yana 
qandaydir uchinchi ko‘rsatkich (masalan, shtangani ko‘targan 
holda turib-o‘tirish) o‘lchansa, u holda bu uch ko‘rsatkichlami 
grafik tasvirlash uchun qandaydir fazoni tasvirlab, uch o‘lchamli 
(stereometrik) grafik qurish lozim boMadi. Tizim o‘zgaruvchan 
kattaliklari tasvirlanayotgan fazo tizimning holatlar fazosi 
deyiladi. Bu atama tizimdagi o‘zgaruvchan kattaliklar soni 
uchta va undan ortiq bo‘lgan hollarda va grafikni qurish mumkin 
bo‘lmagan holatlarda qo‘llaniladi. Bunda, tizimning holati, uning 
reprezentativ nuqtasining fazodagi holati bilan tavsiflanadi.
Vaqt o‘tishi bilan tizimning holati o‘zgaradi. Unga mos 
ravishda tizimning holatini ifodalovchi (reprezentativ) nuqtaning 
vaziyati ham o‘zgaradi.
Masalan, agar sportchi biron-bir sababga ko‘ra sport bilan 
shug‘ullanmay qo‘ysa, u holda uning sport ahvoli rasmda punktir 
chiziq bilan ko‘rsatilgani kabi o‘zgaradi. Tizimning ahvoli (yoki 
holati) zarur bo‘lganidek (yoki murabbiy yoki sport musobaqaga 
tayyorgarlik talab qilganidek, qisqasi biz xohlagandek - rasmda 
natijalar yaxshilangan yo‘nalishda) o ‘zgarishiga erishish uchun 
sportchiga biron-bir ta’sir o ‘tkazish zarur. Ana shunday ta’simi 
boshqarish deb aytiladi.
Boshqariladigan tizim eng kamida ikki qismdan tashkil topgan 
bo‘la d i:
- boshqaradigan obyekt;
- boshqariladigan obyekt.
Masalan, insonning organizmida boshqarish markaziy asab 
tizimi tomonidan amalga oshiriladi, boshqariladigan obyekt 
sifatida esa organizmning ixtiyoriy a’zosi yoki tizimi ishtirok 
etadi. Demak, odam organizmidagi markaziy asab tizimi - bu 
boshqaradigan obyekt, organizmdagi ixtiyoriy a’zo yoki tizim esa 
boshqariladigan obyekt bo'ladi.
Boshqaradigan va boshqariladigan obyektlar doimo o‘zaro 
aloqalar bilan bog‘langan bo‘ladi.
9

Uning ahvolini ikkita ko‘rsatkich xarakterlaydi: maksimal 
yugurish tezligi va joyida turib uzunlikka sakrash natijasi.
Agar aloqa boshqaradigan obyektdan boshqariladigan ob- 
yektga tomon yo‘nalgan bo‘lsa, bunday aloqa to‘g‘ri aloqa, aks 
holda, ya’ni aloqa boshqariladigan obyektdan boshqaradigan 
obyektga tomon yo‘nalgan bo‘Isa, bunday aloqa teskari aloqa 
deyiladi.
Boshqarish tizimidagi bunday aloqalami sxematikko‘rinishda 
quyidagicha ifodalash mumkin :

Download 4,09 Mb.