I bob. SPORT METROLOGIYASIGA KIRISH
1.1. Sport metrologiyasi fani va uning vazifalari
Metrologiya so‘zi yunon tilidagi
«metron» - o ‘lchov va
«logos» - bilim, fan, fikr m a’nosini anglatadigan so‘zlardan kelib
chiqqan bo‘lib, tarjima qilinganda «o‘lchash haqidagi fan» degan
ma’noni anglatadi.
Har qanday fan ham o‘lchashdan boshlanadi va shuning uchun
oMchashlar, oMchashlami amalga oshirish uslublari va ulaming
yakdilligini hamda kerakli aniqligini ta’minlash vositalari
to‘g‘risidagi fan ixtiyoriy fan sohasida asosiy hisoblanadi. Shu
munosabat bilan sport metrologiyasi fizik kattaliklami an’anaviy
klassik o ‘lchash sohasidagi bilimlardan bir qator prinsipial farq
qiladi.
Umumiy metrologiyaning asosiy vazifasi o‘lchashlaming
birligi va aniqligini ta’minlash hisoblanadi. Sport metrologiyasi -
bu jismoniy tarbiya va sport faoliyatidagi o‘lchashlar to‘g‘risidagi
fan. Sport metrologiyasining o‘zigaxosxususiyati shundan iborat-
ki, undagi o ‘lchash obyekti - tirik tizim - odam hisoblanadi.
Sport metrologiyasi ilmiy fan sifatida umumiy metrologiyaning
bir qismidir. Agar umumiy metrologiyaning
asosiy vazifasi
oMchashlaming aniqligi va birligini amalga oshirish hamda
ta’minlash bo‘lsa, u holda sport metrologiyasining vazifasi sport
faoliyatidagi oMchashlar va nazorat qilish hisoblanadi.
Sport metrologiyasining predmeti jismoniy tarbiya va sportda
majmuaviy nazoratni amalga oshirish bo‘lib, o‘z tarkibiga
sportchining holatini, trenirovka yuklamalarini, mashqlaming
bajarish texnikasini, taktik tayyorgarlik darajasini, sport natijalari
hamda sportchining musobaqalarda o‘zini
tutishi va xulq-atvorini
nazorat qilishni oladi.
5
Uning mazmuni doirasiga, xususan, quyidagilar kirad i:
1) sportchining turli payt va vaziyatlardagi sport holatini na-
zorat qilish;
2) sportchining trenirovka yuklamasini, turli harakatlami ba-
jarish texnikasini va sport musobaqasi davridagi xulqini nazorat
qilish;
3) yuqorida keltirilgan har bir ko‘rsatkich bo‘yicha nazoratga
olingan ma’lumotlami taqqoslash, baholash
va tahlil qilib zarur
xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish;
4) musobaqalarda sportchining holatini, xulq - atvori va sport
natijalarini nazorat qilish;
5) sportdagi o ‘lchash texnikasi to‘g‘risida umumnazariy bi-
limlar tizimini takomillashtirish, sport metrologiyasining naza-
riy asoslarini qo‘llash malaka va ko‘nikmalarini shakllantirish;
6) sport sohasida qo‘llanayotgan zamonaviy o‘lchash tizimi
va usullarini keng yoritib borish, ya’ni o‘lchov
asboblaridan
foydalanish va ulaming yordamida o ‘lchash o‘tkazish, ulardagi
xatoliklami aniqlash, olingan natijalami tahlil qilish va ular
asosida rejalar, dasturlar qabul qilish malaka va ko‘nikmalarini
shakllantirish;
7) majmuaviy nazoratning metrologik asoslari, ya’ni
sportchining tayyorgarligi hamda musobaqa va o ‘quv mash-
g ‘ulotlaridagi faoliyatini nazorat
qilishning mazmuni va
turlari, bundan tashqari, o ‘quv mashg‘uloti yuklamalari va
ulami hisoblash, yuklamalar ko‘rsatkichlari va sportchilaming
tayyorgarlik darajasi dinamikasini aniqlash.
Sport metrologiyasining ixtisoslashganligini oMchash ob-
yektlarining quyidagi xususiyatlari aniqlab beradi:
-
o‘zgaruvchanlik; insonning fiziologik holati va
uning sport
faoliyati natijalarini xarakterlaydigan o‘zgaruvchi kattaliklaming
doimiy emasligi. Barcha ko‘rsatkichlar (fiziologik, morfo-
anatomik, psixofiziologik va shu singarilar) doimo o‘zgarib turadi,
shuning uchun ko‘p martali takroriy o‘lchashlar va keyinchalik
olingan natijalami statistik qayta ishlash zarur;
6
- ko‘p o‘lchamlilik; bir vaqtning o ‘zida jismoniy holatni va
sport faoliyati natijasini xarakterlaydigan ko‘p sonli o ‘zga-
ruvchilami birdaniga o‘lchash zarurati;
- kvalitativlik; aniq miqdoriy o‘lchash imkoniyati bo‘lmagan
hollarda bir qator o‘lchashlarning sifatlilik xarakterda bo‘lishi;
- adaptivlik; yangi shart-sharoitlarga
moslashish qobiliyati
bo‘lib, u ko‘p hollarda o ‘lchashning haqiqiy natijasini buzib
ko‘rsatadi;
- harakatchanlik; ko‘pchilik sport turlari uchun xarakterli
bo ‘ lgan va o ‘ Ichash jarayonining j iddiy tarzda murakkablashishiga
sabab bo‘ladigan fazodagi doimiy siljishlar;
- boshqaruvchanlik; obyektiv va subyektiv omillarga bog‘liq
holda trenirovka, tayyorgarlik yoki musobaqa jarayoni (davomi)
da sportchining harakatlari va holatiga maqsadga yo‘naltirilgan
ta’sir ko‘rsatish imkoniyati.
Shuningdek, sportda tanlash masalalari,
sport natijalarini ba-
shorat qilish, sport modeli tavsiflariga metrologik talablar ham
katta o ‘rin tutadi.
Sport metrologiyasining maqsadi: yuksakyuklamalami bajarib
borish fonida maksimal sport natijalariga erishish va shu bilan
bir vaqtda sportchining salomatligini saqlashga yo‘naltirilgan
majmuaviy nazoratni amalga oshirish.
1.2. Sport faoliyati boshqarish jarayoni sifatida
