|
ARQA XORASAN ORTA ÁSIRLER ARXEOLOGIYASI
|
| bet | 110/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022ARQA XORASAN ORTA ÁSIRLER ARXEOLOGIYASI
Reje:
1. Jaylasıwı hám aymaqları, iri qalaları.
2. Xorasan tariyxı
3. Etnikaliq gruppalari
1. Jaylasıwı hám aymaqları, iri qalaları
XORASAN (parsı. — kún shıǵıs, shıǵıs ) — Irannnıń arqa-shigis bólegindegi tariyxıy wálayat. Parfiya patshalıginin orayı (er.ald. 250 — er. 224 jj). Xorasan atı sasaniylar dáwirinen málim. Xorasan III-asirden XVIII-asir ortalarına shekem hazirgi Irannıń arqa-shigis bólegi, Marv oazisi, hazirgi Turkmenistannin qubla bólegi hám Awganistannıń arqa hám arqa-batısın óz ishine alǵan.
Mashhad, Nishopur, Marv, Balx, Hirat, Tue, Saraxs, Obivard, Niso, Savzavor Xorasannıń ahmiyetli qalaları bolǵan. VII-asir ortalarında onı arablar iyelegen. Arab xalifaligi páseygennen son, Xorasan Tahiriylar, Saffariylar, Samaniyler, Gáznawiyler, Saljuqiylar, Xorezmshaxlar, Hulokuylar, Kurtlar mámleketi quramına kirgen (IX-XIV asirler).
VIII-asirden XIII-asirdin 20-jillarinda Xorasan Jaqın hám Orta Shıǵısta ekonomikaliq tarepten eń rawajlanǵan úlkelerden biri bolǵan. Ol qońsılas mámleketliklerge miywe ónimleriler, jipek, jún, teri shıǵarǵan. Sonıń menen birge, Xorasan gúmis, qorǵasın, mıs hám temir kani, altın, altıngugurt, margimush, marmar, malaxit hám basqalar qazib shıǵarılǵan, toqımashılıq háwij algan. 1220 ham 1223 jillarda Xorasanga mang'ollar hújim etip, wayran etken, xalqınıń kóbisi qirib taslanǵan. Sonnan keyin Xorasan aldınǵı poziciyasina shiga almaǵan.
XIV-asir aqırında Ámir Temur Xorasandi óz mamleketine qosıp alǵan, keyinirek Shaybaniylar, 1510-1736 jillarda Safaviylar mámleketlerine baǵınıqlı bolǵan. Keyinirek Xorasanniń bir bólegi (Hirat wálayatı hám Balx) Awganistanga, bir bólegi Iranǵa qosılǵan.
Xorasan tariyxıy wálayatına ayirim tariyxshilar hám ilimpazlar Awganistandıń arqa-batısin, derlik arqa hám batıs bólimlerin, Turkmenistannıń qubla-shigis ham qubla bólimlerin de kirgizedi. Ayirim tariyxshi hám ilimpazlar bul aymaqǵa geyde pútkil qubla Orta Aziyanı da kirgizedi. Eger Xorasan tariyxıy wálayatına qubla Orta Aziya aymaqları kiritilse, Ullı Xorasan dep atalıwshı tariyxıy hám materiallıq wálayat názerde tutıladı.
Xorasandıń eń iri qalası — Mashhad bolıp tabıladı. Ol Iran qalaları arasında ekinshi (Tegerannan keyin) orında bolıp tabıladı.
|
| |
