|
Tariyx fakulteti
|
| bet | 107/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022Ádebiyatlar:
Маковельский А. О., Авеста, Баку, 1960;
Мэри Бойс, Зороастрийцы, М., 1988;
Авесто (Аскар Маҳкам таржимаси). Т., 2001;
Авесто (Мирсодиқ Исҳоқов таржимаси), Т., 2001;
Ҳомидов Ҳ., Авесто файзлари, Т., 2001;
Бобоев Ҳ., Ҳасанов С, Авесто-маънавиятимиз сарчашмаси, Т., 2001.
№
|
Lekciya temaları
|
saatlar
|
|
5-semestr
|
|
L1
|
Erte orta ásirler dawiri uliwmaliq klassifikaciyasi
|
2
|
L2
|
Ulli jipek joli
|
4
|
L3
|
Arqa Xorasan orta ásirler arxeologiyasi
|
2
|
L4
|
Arqa Toxarstan orta ásirler arxeologiyasi
|
2
|
L5
|
Buxaraniń orta ásriler qala madeniyati
|
2
|
L6
|
Sogdiyana orta ásirler arxeologiyasi
|
2
|
L7
|
Xorezm erte orta asirler arxeologiyasi
|
2
|
L8
|
Orta Aziya orta ásirler arxeologiyasinıń uliwmaliq klassifikaciyasi
|
4
|
L9
|
Orta asirler Ferg'ana arxeologiyasi
|
2
|
L10
|
Usturshana aymaǵi orta ásirler materiyalliq madeniyati
|
2
|
L11
|
Shash ha’m Iloq arxeologiyasi
|
2
|
L12
|
Xorezmniń orta ásirdegi paytaxt qalaları: Qıyat, góne Úrgensh, Mizdaxkan.
|
2
|
L13
|
Sogda qalalariniń orta ásirler dáwiri tariyxindaǵi áhmiyeti
|
2
|
L14
|
Orta ásirlerde Qazaqstan arxeologiyası
|
2
|
L15
|
Orta ásirlerdegi kóshpeliler arxeologiyası
|
2
|
L16
|
Kerder madeniyati
|
2
|
L17
|
Turkmenstannıń orta ásirler arxeologiyasi
|
2
|
L18
|
Rawajlanǵan orta ásirler arxeologiyasi
|
2
|
L19
|
Temuriyler dawiri arxeologiyasi
|
2
|
L20
|
Sońǵi orta ásirlerdegi Orta Aziya arxeologiyası
|
2
|
|
Jámi:
|
44 sаat
|
Erte orta ásirler dawiri uliwmaliq klassifikaciyasi
Ертедеги орта әсирлер (VI-VIII әә.)
Орта Азияда феодаллық қатнаслар
Ертедеги орта әсир қалалары
Иран жерине топылған араблар (632-651 жж.) Әмиўдәрьяның арғы тарепиндеги (Мавереннахр) Орта Азия жерлерин басып алыуды максет етип койды. Мавереннахр IV-V әә. баслап сиясий бөлшеклениуди басынан кеширип атыр еди. Бул сиясий дағдарыс эфталитлер, тюрк қағанатлығының ўақтында басланды.
Өзбекстан аймағында Согда, Кеш (Китаб), Несеф (Карши), Бухара, Хорезм, Тохаристан, Шаш, Хорасан усаған ўәлаятлар болған. Ферганада арка ҳәм туслик Фергана, Ура Төбе районында Уструшага пайтахты Бунджикент (Шахристан), Гиссар далаларында, Куляб районында-Хутталян т.б. Бул областлардың ҳәкимлери өзлерин ғәрезсиз деп жариялады, титуллар алды.
Абу Райхан Беруний (973-1048) «Өткен әўладлар естелиги» мийнетинде-Кутейба т.б. араб ҳәкимлери жергиликли дин, искусство, әдебият, илим ғайраткерлерин өлтирген, олардың шығармаларын отқа таслағанын айтып, араб ҳәкимлериниң жергиликли жазыу, сызыў, документлерди жоқ еткенин аяныш пенен жазады. Арабларға дейинде, соңғы дауирде де Орта Азия халықларының мәденияты рауажланып барды. Буны биз Туслик Арал бойы, Хорезм оазиси жерлериндеги мәденият естеликлеринен көремиз. Орта Азия халықларының орта әсир тарийхы үш улкен дәўирге бөлинеди:
1. Ертедеги Орта әсирлер археологиясы (VI-VIII әә.)
2. Раўажланған орта әсирлер археологиясы (IX-XIV әә.)
3. Соңғы орта əсирлер археологиясы (XV-XIX әә.)
Бул дауирде Орта Азияда феодаллық қатнаслар рауажланып барды. Жерге феодаллық үстемлик етиу, ислеп шығарыу қатнаслары қәлиплести. Үлкедеги даслепки феодаллық мәмлекетлер эфталитлер (450-560), түрк қағанатлығы (551-744), Кердер (VI-X әә), Африг (305-Х ә), Тохарстан (383-630), Хутталян (VII-VIII әә), Чаганиан (VI-II әә) ҳәм т.б. ўәлаятлар қәлиплести.
Улыўма ертедеги орта әсирлер дауиринде орайласқан мәмлекет дүзими болмады. Бирақ, ҳәр бир ўәлаят, жерлердиң өзине тәң раўажланған мәденияты болған. Археологиялық ҳәм жазба мағлыўматлар Орта Азия жерлеринде өнерментшилик, сауда, ақша қатнасықлары, архитектура искусство жоқары болғанын көрсетеди.
Афрасиаб майданы 219 га. Естеликтеги қазыу жумысларын шығыс таныушысы илимпазлар Н.И.Веселовский, В.В.Бартольд, В.Л.Вяткин баслағаны менен естеликтиң археологиялық қатламлары өзбек алымлары Я.Г.Гулямов, В.А.Шишкин, Ю.Ф.Буряков, А.А.Акраров, М.Д.Журакулов, Ш.Ташходжаев ҳ.т.б.лар изертлеген.
Самаркандта жума мешит, сауда, өнерментшилик орны, кварталлар, гүлалшылар устаханалары, қала дийуаллары ҳәм көп муғдардағы нумизматикалық табылмалар изертленди. Баҳалы ашылыулар ишинде дийуаллары орнаменталлық сууретлер менен безелген жайлар арабларга дейинги искусство жетискенликлери хаккында маглыуматты толыктырады.
Афрасиабта Шыгыс орта асир каласына тан болған үш макан-арк, шахристан ҳәм рабад аныкланган. Өнерментшиликтиң рауажланганы жонинде темир куймалары, кураллар гулал ыдыслары – гүзе, жалпақ фляга, улкен хумлар, шийше безеулер маглыумат береди. VIII-әсирде Афрасиабта сырланған гулал ыдыслар пайда болған. Буйымлар арнаулы маслама-станокларда таярланған. Самарканд қөшелдери консы Шопан Ата тауларының әкелинген тас плиталар менен төселген.
|
| |
