|
Tariyx fakulteti
|
| bet | 121/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022Qazaqlı-jatqan (Aqshaxan) - eki bólimnen turadı. Joqarǵı qala hám tómengi qala bolıp, olar ulıuma qorǵanıs diywallarga iye. Tómengi qala kvadrat formadabolıp, ulıuma maydanı 419200 kv.m. Eki qabat sırtqı diywalları arasında saqshılar turatuǵın karador bolǵan. Qalanıń muyeshleri hám sırtqı diywalı minarlar menen bekkemlengen. Joqarǵı qala, tómengi qalanıń arqa muyeshinde jaylasıp, onıń maydanı 4000 kv.m. Diywalları kvadrat formadaǵı qami gerbishlerden órilgen. Qaladan arqa – batısta uzınlıǵı 3 km, eni 3 m, biyikligi 0,500 0,55 m gerbishten órilgen uzın diywal saqlanǵan. Tabılǵan, Keramikalıq materiallar tiykarında estelik b.e.sh. III-ásirden eramızdıń III ásirlerin óz ishine aladı. Kazaqlı jatkan ulıuma 42 ga maydanǵa iye.
Izertlew nátiyjesinde, joqarǵı qalanıń batıs muyeshinde jaylasqan ot ibadatxana (xram) ashıladı. Xram planı boyınsha kvadrat formada bolıp, tárepleri 60 m.ge teń bolǵan. Xram eki katar diywallar menen oralıp, diywallar arasında koridor bolǵan. Jaydıń muyeshlerinde yarım dóńgelek minar bolǵan. Koridordın diywalında hám buzılǵan diywallarda kóplegen syujetli suuretler, boyalǵan diywal qaldıqları tabılǵan.
V.N.Yagodinniń pikirinshe, Qazaqlı jatqan (Aqshaxan) qala, b.e.sh. ásirimizdiń III ásirlerinde Xorezm axemeniy imperiyasınan óz ǵárezsizligine eriskennen keyin, mámlekettiń paytaxtı bolǵan hám ol Darjash dep atalǵan.
Darjash haqqında jazba maǵlıumat X ásirge tiyisli. Máselen al – Istaxrı (930-933) Xorezmniń bas qalasınan (Qyattan) Darjashqa shekem eki kunlik jol, Darjashtan Kerdrge shekem bir kunlik jol dep kórsetedi. Bul jerde, Darjash hám Darsan qalaları menen Kerder qalasınıń qashıqlıǵı, ekeuinde de bir kunlik jol dep kórsetilgen.
Qoy-qırilǵan qala. Antik dáwiridegi Orta Aziyaǵa en áhmiyetli qalalardan biri Qoy-kırǵan qala boladı Estelik, Turtkul rayonı aymaǵında Turtkulden 22 km arak-shıǵısqa jaylasqan. Qoyqırılǵan qalada S.P.Tolstov basshılıǵında Xorezm arxiologiyalık ekspediciyası 1952-1957 jılları kazıp izertlew jumısların alıp baradı. Qoy-qirilǵan qala forması shenber tárizli, dametri 87,5 metr bolıp, eki qatar qorǵan diywallar menen oralǵan. Qorǵanıs diywalları boylap mergen jayları ornatılǵan, qalanıń sırtqı diywalların boylap eni 15m terenlıgi 3-4 qorǵan orı kazılǵan.
Qalanıń oraylık bólimi cilindr tárizli jaylardan ibarat bolǵan. Oraylık bólimi diametri 44,4 m bolǵan. Estelik b.e.sh IV-ásirde Ámiwdáryanın on tárepinde diyxanshılık oazistin orayında payda payda bolıp b.e.sh II-I ásirlerde estelik karabaxanaǵa ushıraydı. Tek ǵana eramizdin II-IV ásirlerde kayta tiklenedi.
Qoy-qırılǵan qala, fundamenti paxsadan salınıp ústi kvadrat formadaǵı xám gerbishlerden tiklenedi. Qoy-qırılǵan qalaǵa kirer darwazası onıń shıǵıs tárepinde bolıp ol minaralar menen bekkemlengen.
Qoy qırılǵan qalanı qazıp izertlegen A.Yu.Rapoport, M.G.Vorobeva xám t.b bul ulken korǵan xáwli yamasa dinastiyalık oray dep shamalanǵan edi. Keyin qala, qoy qırılǵan qala, xram, Xorezmshaxların el aristokratların jerleytuǵın daxma mukaddas sıyınıw ornı dae hám tán alınǵan. Qala astronomiyalık baqlaw jumısların ótkeretuǵın orın dep hám esaplǵan. Izertlewshiler, Xorezmge qonsı jasaǵan, Sırdárya boyındagı Sak-massaget káwimleriniń kósemlerin jerlegen shenber tárizli mevzoleylar menen salıstırıp usınday juwmakka kelgen.
|
| |
