209
formatdagi matnlarni, tasvirni, audio- va videofayllarni, Java-appletlarni
va boshqalarni tarqatishga imkon beradi.
4.3.3-rasmda elektron pochta tizimining tuzilmasi keltirilgan. Bu
tuzilmada ucha asosiy komponentlar –
foydalanuvchi agenti,
pochta
serverlari va
SMTP protokolini ajratish mumkin.
4.3.3-rasm. Internet elektron pochtasining tuzilmasi
Foydalanuvchi agentlari elektron xatlarni o‘qish, javob berish,
qayta uzatish, yaratish va saqlashga imkon beradi. Jo’natuvchi
oluvchiga yangi xat yozganida uning agenti
xatni pochta serveriga
yuboradi, bu yerda xat serverning chiquvchi xabarlari navbatiga tushadi.
Oluvchi xatni o‘qishni istaganida uning agenti pochta serveri bilan
bog‘lanadi va xatni qabul qiluvchining personalkompyuteriga yetkazadi.
1990-nchi yillarning ikkinchi yarmida multimediali xabarlarni o‘qishga
va yaratishga imkon beradigan foydalanuvchining grafik interfeysli
agentlari (Graphical
User Interface, GUI) keng tarqaldi.
Endi pochta serverlari orasida xabarlarni uzatilishi qanday tarzda
amalga oshirilishini ko‘rib chiqamiz. Ta’kidlash qiziqarliki, SMTP
protokoli o‘z ma’nosi bo‘yicha ikkita kishilarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zaro
muloqot qilishini eslatadi. Demak dastlab SMTP-mijoz serverning 25-
porti bilan TCP-bog‘lanishni amalga oshirishga urinadi.
Agar server
javob bermasa urinish keyinroq takrorlanadi. Bog‘lanish o‘rnatilganidan
210
keyin mijoz va server amaliy darajada muloqot qilishdan oldini bir-
birlariga o‘zini tanishtiradigan kishilarga o‘xshash qo‘l berishlar bilan
almashadi. Qo‘l berishlar protsedurasining
borishida mijoz xabarni
oluvchi va jo‘natuvchining pochta qutilari manzillarini aniqlaydi. Qo‘l
berishlar yakunlanishi bilan mijozdan serverga xabarni uzatilishi
jarayoni boshlanadi. Modomiki, uzatish
TCP protokoli yordamida
amalga oshirilar ekan, ma’lumotlarni ishonchli yetkazilishi ta’minlanadi.
Agar mijozning navbatida bu serverga mo‘ljallangan boshqa xabarlar
bo‘lsa, ularning barchasi bitta TCP-bog‘lanish
orqali ketma-ket
uzatiladi. Barcha xabarlar uzatilganidan keyin mijoz server bilan
bog‘lanishni yopadi.
