|
Iqlim hosil qiluvchi omillar
|
| bet | 7/38 | | Sana | 24.11.2023 | | Hajmi | 29,06 Mb. | | #104674 |
Bog'liq GEOGRAFIYA TO\'GARAK 68 SOATLI TO\'LIQ 2021-2022 Физ-мат контингент09.09.2021 .doc LOTIN, SWOT-FSMU, 1447998, 2-Laboratoriya, лекция 2 (1)Iqlim hosil qiluvchi omillar.Yer yuzasi iqlimining xilma-xil bo`lishga asosan uchta omil ta`sir etadi. Geografik kenglik, atmosfera bosimi, havo massalari va yerning tuzilishi.
Havo haroratining yer yuzasiga tarqalishi quyosh energiyasiga bog`liq. Ekvqtordan har ikkala tomon siljiborganimiz sayin havo harorati 25-26 gradusdan -10 gradusgacha pasayib boradi.
Troposferaning bir xil xususiyatiga ega bo`lgan katta hajmdagi havolarni havo massalari deyiladi. Quyoshning zenitdagi holatiga ko`ra atmosfera bosimi va havo massalari shimol yoki janub tomon siljiydi.
Havo massalari vertical va gorizontal yo`nalishda harakat qiladi. Ular davom etishiga ko`ra doimi yoki mavsumiy shamollar bo`ladi. Agar havo massalari dengiz ustida hosil bo`lsa dengiz havo massasi, quruqlik ustida hosil bol`sa continental havo massalari deyiladi.
Iqlim mintaqasi havo massalarining kenglik bo`ylab tarqalishiga tarkib topadi. Yer sharida jami 13 iqlim mintaqalari mavjud. Shulardan yetitesi asoisiy va oltitasi oraliq mintaqalardir.
Asosiy iqlim mintaqalariga ekvotorial, tropic(2ta), mo`tadil(2ta), va qutbiy (arktika va antarktida) mintaqalar tegishli.
Uyga vazifa: Uyda o`qib, xaritadan o`rganib kelish.
15- mashg'ulot
Mavzu: Dunyo okeani, uning qismlari va okean tubi relefi.
I. Mashg'ulot maqsadi:
a) ta’limiy: O'quvchilarga mavzu boyicha ma'lumot berish _
b) Tarbiyaviy O'quvchilarda tabiatga hurmat hususiyatlarini shakllantirish
s) rivojlantiruvchi: Geografik xaritalar bilan ishlash ko'nikmalarini rivojlantirish
II. O'tilgan mashg'ulot yuzasidan muloqot uyushtirish.
III.Yangi mavzu bayoni:
Olimlarning fikricha “okean” atamasi finikiyaliklar so`zidan olingan bo`lib, yunoncha “qirg`oqsiz dengiz”, “yerni aylanib o`uvchi buyuk daryo” degan ma`noni anglatadi. “Dunyo okeani atamasini birinchi bo`lib rus olimi Y.M.Shokalskiy 1917 yilda fanga kiritgan.
Dunyo okeani yer sharining 361 mln. Km. kv maydonini egallaydi. 3/2qismini egallaydi. Yerni Simoliy, Janubiy, G`arbiy va Sharqiy yarimsharlarga ajratishlardan tashqari, yana okeanlar yarimsharlari va materiklar yarimsharlariga ham bo`linadi. Okeanlar yarimsharlarida Yer yuzining 95,5 qismini suv qoplagan.
Dunyo okeanini o`rganilish davri. Buyuk geografi kashfiyotlar davridan boshlanadi. Bu davrda Xristofor Kolumb, J. kabot, Vasko Da Gamma, Amerigo Vespuchchi, F.Magelan, A.Tasman va boshqalar Dunyo okeanida suzishib, muhim kashfiyotlar qildilar. Shu bilan birga, o`imlar, materik va orollar, quriqlik qirg`oqlari, suvning sho`rligi, harorati, hayvonot olami to`g`risida qimmatli ma`lumotlar to`pladilar. XVII – XIX Osrlarda Dunyo okeanini o`rganish ilmiy asosda olib borildi. J. Kuk, I.V.Kruzenshern, F.F.Bellinsgauzen va Lazarev, S.O.Makarov, “Chelenjer” kemasi a`zolari Dunyo okeani geografiyasi uchun katta xizmat qildilar va ullar “Okeanografiya” faniga asos soldilar.
XX asrdan boshlab maxsus dengiz tashkilotlari tuzilib, Dunyo okeanini halqaro hamkorlik asosida o`rganish ishlari tashkil etiladi.1960 yilda Jan pikar Marianna cho`kmasini aniqladi. Har bir okean dengizlar, o`ltiqlar, bo`g`ozlardan iborat.
Dunyo okeanini birinchi bo`lib gollandiyalik olim B.Varenius 1650 – yilda beshta qismga ajratdi. Dunyo okeanida jami 66 ta, quruqlikda esa2 ta dengiz ajratilgan.
Dunyo okeani tagi yirik litosfera plitalaridan tashkil topgan Tinch okean tubi mustaqil plitaga ajratiladi. Okean tubi relefi juda murakkab tuzilgan. Okean tubida materik sayozligi, materik yonbag`ri, materik etagi, okean relefi shakllari mavjud.
Dunyoning tabiy xaritasida beshta havza ajratilgan. Ular Tinch okeani (178 mln km.kv), Atlantika okeani (91,7 mln km.kv), Hind okeani (76,2 mln km.kv) Shimoliy muz okeani (14,1 mln km.kv) va berk havzalardir.
|
| |
