O’zbekiston Respublikasi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA

MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

«MA’NAVIYAT ASOSLARI»

fani bo’yicha

ISHCHI O’QUV DASTURI

Toshkent-2011

“Ma’naviyat asoslari” fanning ushbu ishchi o’quv dasturi Toshkent Moliya institutining barcha bakalavriat yo’nalishlari uchun o’quv rejasi va dasturiga muvofiq ishlab chiqildi.

Tuzuvchilar: t.f.n, dots. F.Ziyayev

t.f.n, dots. B.Karimov
Taqrizchilar: kat.o`q. Z.Bozorov

kat.o`q. S.To`laganova

“Ma’naviyat asoslari” fanidan ishchi o’quv dasturi Moliya-iqtisod fakulteti Ilmiy-uslubiy Kengashining 2011 yil 9-iyundagi 10-sonli majlisida muhokama etildi va ma’qullandi.

“Ma’naviyat asoslari” fanidan ishchi o’quv dasturi Toshkent Moliya instituti Ilmiy-uslubiy Kengashining 2011 yil 24-uyundagi 5- sonli majlisida muhokoma etildi va ma’qullandi.

KIRISH
Respublikamiz Oliy ta’lim muassasalarida “Ma’naviyat asoslari” fanining o’qitila boshlanishi mustaqillikning ma’naviyat sohasidagi muhim qadami bo’ldi. Zero, yurtimizning mustaqil taraqqiyot yo’liga o’tishi, mamlakat iqtisodiyotini yangi tamoyillar asosida boshqarishga o’tilishi, milliy va umuminsoniy qadriyatlar asosida demokratik, huquqiy davlat ba adolatli fuqarolik jamiyatining barpo etishga yo’l tutganligi mantiqiy tarzda madaniyat, ma’naviyat muammolariga yangicha yondashish zaruratini kun tartibiga qo’ydi. Bu, shubxasiz, obyektiv jarayon. Modomiki, milliy, tarixiy tajribalar asosida yangi jamiyat barpo etar ekanmiz, bu jarayon jamiyatning barcha jabhalarini(iqtisodiy, siyosiy-huquqiy, ijtimoiy,ma’naviy) makon va zamonda bir butun tizim tarzida yangilanishini talab etadi. Bu, avvalo, ma’naviyatga yangicha munosabat, ajdodlar merosini e’zozlash, uni asrab-avaylash, o’rganish va boyitish asnosida komil inson shaxsini shakllantirib borish demakdir.

Fanni o’qitishning maqsadi va vazifalari - bakalavriyat yo’nalishi talabalarini jahon, birinchi navbatda, Sharq ma’naviyati, xususan, Markaziy Osiyo xalqlarining boy ma’naviy merosi, betakror urf-odatlari, qadriyatlari, buyuk mutafakkirlar asarlarida jamlangan ma’naviy merosni, barhayot udumlar, an’analari, turmush va fikr tarzi ifodalovchi ilmiy ma’lumotlar bilan tanishishga qaratilgan. Ikkinchidan, esa tarixiy haqiqatni qaror toptirish, o’tmishdosh ajdodlar ma’naviy merosini bakalavriyat bosqichi talabalariga o’rgatish asnosida ularni otashin vatanparvarlik va fidoyilik ruhida tarbiyalash, ularda o’zlikni anglash, vatan tuyg’usi, ona yurt g’ururi, sharqona qadriyatlar asosida milliy mafkurani shakllantirishdir. “Ma’naviyat asoslari” fanini o’qitishning yana bir maqsadi yoshlarni ilmiy-amaliy faollikka, komillikka davat etish bo’lib, u jamiyatda ma’naviyat va ma’rifatga astoydil e’tibor berishni talab qiladi. Jamiyatimizda ta’lim-tarbiya tizimini sog’lom insonparvarlik yo’nalishida qayta tashkil etish,uni zamon talablari darajasiga ko’tarish, barkamol, ma’naviy dunyosi boy, axloqiy pok, komil insonlarni tarbiyalash kechiktirib bo’lmaydigan, davlat ahamiyatiga, millat kelajagiga molik vazifa bo’lib turibdi.

“Ma’naviyat asoslari” fani mavzulari va ular bo’yicha mashg’ulot turlariga ajratilgan yuklama hajmining taqsimoti

ASOSIY QISM

1. 
   “Ma’naviyat asoslari” fanining predmeti, uning tariflari hamda maqsad, vazifalari.
   
2. 
   “Ma’naviyat asoslari” fanining asosiy tamoyillari, uni o’rganish uslublari va boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi.
   
3. 
   “Ma’naviyat asoslari” fanining komil inson shaxsini shakllantirishdagi alohida o’rni.
   

1. 
   Karimov I.A. O`zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li. T.: “O`zbekiston”, 1992.
   
2. 
   Karimov I.A. O’zbekiston bozor munosabatlariga o`tishning o`ziga xos yo`li. T.: “O`zbekiston, 1996. 274-360-betlar.
   
3. 
   Karimov I.A O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari, taraqqiyot kafolatlari. T.: “O`zbekiston”, 1997.
   
4. 
   M.Sharifxo`jayev, Z.Davronov. “Ma`naviyat asoslari” Darslik. T.: “Iqtisod
   

5. S.Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.

2-Mavzu. I.A.Karimovning Milliy-ma’naviy tiklanish konsetsiyasi va uning milliy mustaqillikni mustahkamlashdagi ahamiyati

1. 
   Milliy –ma`naviy tiklanish konsepsiyasining ishlab chiqilishi va uning nazariy
   

2. 
   Islom Karimovning ma`naviyat tushunchasiga ta`rifi, unig nazariy va metodologik ahamiyati
   
3. 
   Milliy ma`naviyatning tiklanishi va rivojlanishida Islom Karimovning xizmatlari
   

Adabiyotlar:

1. 
   Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. –T.: Ma’naviyat. 2008.
   
2. 
   Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. Asarlar 7-tom O’zbekiston, 1999
   
3. 
   I.Karimov. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xafsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Asarlar 6-jild. T. O`zbekiston 1998..
   
4. 
   I.Karimov. Barkamol avlod –O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX sessiyasida so`zlangan nutq. 1997 yil 29-avgust. Asarlar 6-jild. T., ”O`zbekiston” 1998.
   
5. 
   Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin: (I.Karimovning “Tafakkur” jurnali Bosh muxarrirning savollariga javoblari). Asarlar 7-jild, -T.: “O`zbekiston” 1999.
   
6. 
   Sharifxo’jaev M., Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005.
   
7. 
   S.Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
   

3-Mavzu. Milliy ma`naviayat nazariyasini shakillantirilishining

umummetodologik asoslari
Reja:

1. 
   Milliy g`oya, mafkura va ma`naviy uyg`unlik.
   
2. 
   Milliy taraqqiyotning ma`naviy –axloqiy negizlari.
   
3. 
   Ijtimoiy fanlar metodologiyasi va milliy ma`naviy meros.
   

Adabiyotlar:

1. 
   Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. Asarlar, 7-tom O’zbekiston, 1999.
   
2. 
   Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. –T.: Ma’naviyat. 2008.
   
3. 
   Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. Asarlar 7-tom O’zbekiston, 1999.
   
4. 
   I.Karimov. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xafsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Asarlar 6-jild. T. O`zbekiston 1998.
   
5. 
   Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin: (I.Karimovning “Tafakkur” jurnali Bosh muxarrirning savollariga javoblari). Asarlar 7-jild, -T.: “O`zbekiston” 1999.
   
6. 
   Sharifxo’jaev M., Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005.
   
7. 
   S.Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
   

4-Mavzu. Qadimgi va O’rta asrlar davrida Osiyo xalqlari ma`naviyatining

shakllanish jarayonlari
Reja:

1. 
   Ma`naviyat va ma`rifatning qadimiyligiMa’naviyat va ma’rifatning qadimiyligi
   
2. 
   Ma`naviyatning shakllanish jarayonlari va bosqichlari
   
3. 
   O`rta Osiyo – Sharqning yuksak ma`naviyat va tafakkur markazi
   

Adabiyotlar:

1. 
   Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. Asarlar, 7-tom O’zbekiston, 1999.
   
2. 
   Karimov I.A.Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. Ma’naviyat, 2008. 91-110 betlar.
   
3. 
   Sharifxo’jaev M.,Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005.
   
4. 
   Manaviyat yulduzlari. T.: Meros, 2001. 5-37 betlar.
   
5. 
   Yuksak ma’naviyat yo’lida. T.: Ma’naviyat 2008.
   
6. 
   S.Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
   

5-Mavzu. Islom dinida ma`naviyat va shaxs ma`naviy qiyofasining talqini

1. 
   Islom dinida inson ma`naviyati va ma`rifati masalalari
   
2. 
   Tasavvuf va uning ma`naviy jihatlari
   
3. 
   Islom dini va islomiy qadriyatlarning tiklanishi
   

Adabiyotlar:

1. 
   Karimov I.A. Istiqlol va ma’naviyat. T.: “O’zbekiston” 1994.
   
2. 
   Milliy istiqlol g’oyasi: Asosiy tushuncha va tamoyillar. T.: Yangi asr avlodi, 2001
   
3. 
   Aliev A. Ma’naviyat,qadriyat,badiyat. T.: Akademiya, 2000. 2-bob.
   
4. 
   Ma’naviyat yulduzlari. T.: Meros, 2000 . 372-384, 388-399 betlar.
   
5. 
   Sharifxo’jaev M., Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005. 133-152 betlar
   
6. 
   A.Bobomurodov. Islom Odobi va madaniyati. T. : “Chulpon” 1995
   
7. 
   Sh. Zunnun.Donishmandlar odob-axloq to`g`risida. T.: “O`qituvchi”, 1996
   

6-Mavzu. Amir Temur va Temuriylar sulolasi davrida ma`naviy yuksalish

2. Temuriylar sulolasi davrida ma`naviyat va ma`rifat ruvoji

3. Amir Temur va Temuriylar davrida yaratilgan ma`naviy merosini ma`naviy

tiklanishida tutgan o`rni

Adabiyotlar:

1. 
   Karimov I.A. Amir Temur-faxrimiz, g’ururimiz. Asarlar, 5-tom. T.: ”O’zbekiston”. 1997.
   
2. 
   Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch T. “Ma’naviyat”, 2008.
   
3. 
   Amir Temur dunyo tarixida. T, Sharq, 1996.
   
4. 
   Mo’minov I. Amir Temurning O’rta Osiyo tarixida tutgan o’rni va roli. T.: 1978
   
5. 
   Temur va Ulug’bek davri tarixi. T.: 1996.
   
6. 
   Mo’minov I. Amir Temurning O’rta Osiyo tarixida tutgan o’rni va roli. T.: “Fan” 1978
   
7. 
   Temur va Ulug’bek davri tarixi. T.: “Qomuslar taxririyati” 1996.
   
8. 
   Qayumov A. Alisher Navoiy. T.: Fan. 1994.
   

7-Mavzu. Jadidchilarning ma`rifatparvarlik harakatlari va ularning xalq ma`naviyatini ko`tarishda tutgan o`rni.

1. 
   Jadidchilik harakatining mazmuni va unig umumxalq ma`naviyatini ko`tarishdagi ro`li
   
2. 
   Jadidchilarning amaliy harakatlari va tarixiy taqdiri
   

Adabiyotlar:

1. 
   Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch T. “Ma’naviyat”, 2008.
   
2. 
   Karimov I.A. Istiqlol va ma’naviyat. T.: O’zbekiston 1994.
   
3. 
   Milliy istiqlol g’oyasi: Asosiy tushuncha va tamoyillar. T.: Yangi asr avlodi, 2001
   
4. 
   Sharifxo’jaev M., Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005.
   
5. 
   Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
   
6. 
   Aliev A. Ma’naviyat,qadriyat,badiyat. T.: Akademiya, 2000. 2-bob.
   
7. 
   Ma’naviyat yulduzlari. T.: Meros, 2001.
   
8. 
   A.Abdulayev. Ma`naviyat va iqtisodiy tafakkur: T: “Ma`naviyat”, 1999
   
9. 
   “Ma`naviyat yulduzlari” T.: “Meros”, 2002.
   

8-Mavzu. Ma`naviyatda milliylik va umuminsoniylik.

2. Umuminsoniy ma`navioy va uning zaminlari

3. Bozor iqtisodiyoti sharoitida millatlararo madaniy-ma`naviy munosabatlarning kengayishi va chuqurlashuvi
Adabiyotlar:

1. 
   Karimov I.A.. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. T.: Ma’naviyat, 2008.
   
2. 
   Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq millatini-millat qilishga xizmat etsin.
   

3. 
   Aliev A. Ma’naviyat, qadriyat, badiiyat. T.: Akademiya, 2000.
   
4. 
   Sharifxo’jaev M., Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005.
   
5. 
   Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
   
6. 
   N.Xo`jamurodov. Ma`naviy qadryatlar va milliy o`zlikni anglash, T., “Fan”, 1991
   

9-Mavzu. Ma`naviyat, iqtisod va ularning o`zaro bog`liqligi

1. 
   Iqtisodiyot va ma`naviyat birligi. O`zbekistonning bozor munosabatlariga o`tishning o`ziga xos yoi`li
   
2. 
   Ma`naviyat va ma`rifat jamiyatning yuksak iqtisodiy taraqqiyotga erishish sharti.
   
3. 
   O`zbekiston milliy mustaqillikning iqtisodiy va ma`naviy-ma`rifiy asoslari
   

Adabiyotlar:

1. 
   I.Karimov, O`zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li. T., ”O`zbekiston”, 1992.
   
2. 
   I.Karimov O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.: ”O`zbekiston”,
   

3. I.Karimov. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xafsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Asarlar 6-jild. T. O`zbekiston 1998.

4. Sharifxo’jaev M., Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005.

5. A.Abdulayev. Ma`naviyat va iqtisodiy tafakkur: T: “Ma`naviyat”, 1999.

6. M.Imomnazarov. Milliy ma`naviyatimiz nazariyasiga chizgilar. T.: “Sharq”, 1998

7. A.Qodirov. Ma`naviyatning iqtisodiy tamoyillari. T.: “O`qituvchi”, 1999

8. S.Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
10-Mavzu. Milliy o`zlikni anglash, uni mustahkamlash va millatlararo totuvligini ta`minlashda shaxs ma`naviyatining ahamiyati
Reja:

1. 
   Milliy o`zligni anglash, uning mohiyati.
   
2. 
   Huquqiy savodxonlik-ma`naviy etuklik mezoni
   
3. 
   Demokratiyaning ma`naviy-ma`rifiy jihatlari
   

Adabiyotlar

1. 
   I.Karimov, O`zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li. T., ”O`zbekiston”, 1992.
   
2. 
   I.Karimov O`zbekiston – bozor munosabatlariga o`tishning o`ziga xos yo`li. T., ”O`zbekiston” 1993.
   
3. 
   I.Karimov. ”Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar” risolasidagi so`z bo`shi. Asarlar 9-jild. T., ”O`zbekiston” 2001
   
4. 
   I.Karimov. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xafsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Asarlar 6-jild. T. O`zbekiston 1998.
   
5. 
   Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin: (I.Karimovning “Tafakkur” jurnali Bosh muxarrirning savollariga javoblari). Asarlar 7-jild, -T.: “O`zbekiston” 1999.
   
6. 
   Sharifxo’jaev M., Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005.
   
7. 
   S.Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
   

2. Seminar mashg’ulotlari mavzulari

Islom Karimov asarlarida barkamol insonni tarbiyalash g’oyalari.

1. 
   Ma’naviy barkamol inson tushunchasining mohiyati. Ma’naviy barkamol insonning ma’rifiy, ahloqiy, ijtimoiy xususiyatlari.
   
2. 
   Barkamol insonning sharqona fazilatlari. Sharq xalqlari tarbiya tizimining o’ziga xos jihatlari.
   
3. 
   I.Karimov asarlarida barkamol inson konseptsiyasining asoslab berilishi va uning ahamiyati.
   

1. 
   Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. –T.: Ma’naviyat. 2008.
   
2. 
   Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. Asarlar 7-tom O’zbekiston, 1999
   
3. 
   I.Karimov. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xafsizlikka taxdid, barqarorlik
   

4. 
   I.Karimov. Barkamol avlod –O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX sessiyasida so`zlangan nutq. 1997 yil 29-avgust. Asarlar 6-jild. T., ”O`zbekiston” 1998.
   
5. 
   Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin: (I.Karimovning “Tafakkur” jurnali Bosh muxarrirning savollariga javoblari). Asarlar 7-jild, -T.: “O`zbekiston” 1999.
   
6. 
   Sharifxo’jaev M., Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005.
   
7. 
   S.Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
   

2-Mavzu. Vatanparvarlik, insonparvarlik va o’z millatiga sadoqat – shaxs ma’naviyatining muhim mezonlari sifatida.

1. 
   Vatanparvarlik tushunchasi. Vatanni ulug’lash-har bir shaxsning insoniy burchi
   

2. 
   Insonparvarlik tushunchasi. Insonparvarlikning ijtimoiy tushunchasi, siyosiy va iqtisodiy mezonlari.
   
3. 
   Millatparvarlik va o’z millatiga sadoqat tushunchalarining mohiyati. O’z millatiga mansublikni anglash baxti.
   

Adabiyotlar:

2. Ibrohimov I.va bosh. Vatan tuyg’usi. T.: O’zbekiston, 1996. 139-160 betlar.

3. Aliev A. Ma’naviyat, qadriyat, badiiyat. T.: Akademiya, 2000. 89-95 betlar.

4. Sharifxo’jaev M., Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005. 229-249 betlar.

5. S.Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002

3-Mavzu. Ma’naviy meros-jamiyat taraqqiyotining muhim omili.

Reja:

1. 
   Ma’naviy-ma’rifiy meros –ajdodlardan avlodlarga o`tib kelayotgan qadriyatlar
   

2. 
   Ma’naviy madaniyat –ularning o`zaro bog`liqligi.
   
3. 
   Milliy iftixor tuyg`usi –barkamollik mezoni.
   

Adabiyotlar:

1. 
   Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. Ma’naviyat, 2008. 128-159 betlar.
   
2. 
   Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. Asarlari 7-tom, O’zbekiston, 1999. 132-155 betlar.
   
3. 
   Oripov M. Oila, ma’naviyat va ijtimoiy taraqqiyot. T.: 1998.
   
4. 
   Sharifxo’jaev M. Davronov Z. Ma’naviyat asoslari.T.: 2005. 76-93 betlar.
   
5. 
   S.Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
   

1. 
   Diniy va dunyoviy iymon, ularning mohiyati
   
2. 
   Adolat, mehr –shafqat - o`zbek xalqiga xos yuksak fazilat
   
3. 
   E`tiqod –inson dunyoqarashining eng barqaror komponenti
   
4. 
   Poklik, halollik va vafodorlik – ma`naviy axloqiy meyorni anglatuvchi tushunchalardir
   

1. 
   Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. Ma’naviyat, 2008. 128-159 betlar.
   
2. 
   Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. Asarlari 7-tom, O’zbekiston, 1999
   
3. 
   Karimov I.A. Istiqlol va ma’naviyat. T.: “O’zbekiston” 1994.
   
4. 
   Milliy istiqlol g’oyasi: Asosiy tushuncha va tamoyillar. T.: Yangi asr avlodi, 2001
   
5. 
   Oripov M. Oila, ma’naviyat va ijtimoiy taraqqiyot. T.: 1998.
   
6. 
   Sharifxo’jaev M. Davronov Z. Ma’naviyat asoslari.T.: 2005..
   
7. 
   A.Bobomurodov. Islom Odobi va madaniyati. T. : “Chulpon” 1995
   
8. 
   Sh. Zunnun. Donishmandlar odob-axloq to`g`risida. T.: “O`qituvchi”, 1996
   
9. 
   Sharifxo’jaev M. Davronov Z. Ma’naviyat asoslari.T.: 2005. 76-93 betlar.
   
10. 
    S.Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
    

5-Mavzu: Shaxs ma`naviyatini rivojlantirish omillari va vositalari

1. 
   Shaxs ma`naviyatini shakllantirishda ota-ona va oila mas`uliyati
   
2. 
   Adabiyot va san`at –shaxs ma`naviyatining rivojlantirishning muhim vositasi
   

1. 
   Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. T.: M anaviyat, 2008.
   
2. 
   I.Karimov. Inson, uning huquq va erkinliklari-oliy qadriyat. T.,
   

3. 
   I.Karimov. ”Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar” risolasidagi
   

4. 
   Milliy istiqlol mafkurasi-xalq e`tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir. (I.Karimovning “fidokor” gazetasi muxbiri savollariga javoblari). Asarlar 8-jild. –T.: “O`zbekiston” 2000.
   
5. 
   Tulenov J. Ma’naviy yuksalish sari . T.: Mehnat, 2000.
   
6. 
   Vatan tuyg’usi. T.: O’zbekiston, 1996 . II- qism, 1- bob, 139-160 betlar.
   

MAN`AVIYAT ASOSLARI” FANIDAN TALABALAR BILIMINI NAZORAT QILISH VA BAHOLASHNING REYTING TIZIMI

ASOSIY QOIDALAR
O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2010 yil 25 avgustdagi 333-sonli buyrug`I bilan tasdiqlangan “Oliy ta`lim muassasasalarida talablar bilimini nazorat qilish va baholashning reyting tizimi tog`risida Nizom” asosida “Ma`naviyat asoslari” fanidan talabalar bilimini nazorat qilish va baholashning reyting tizimi ishlab chiqildi va kafedra yig`ilishida tasdiqlandi.

Ishchi o’quv rejasida fanga ajratilgan umumiy o’kuv yuklamasi 56 soat, shu jumladan ma’ruza mashg’ulotlari 20 soat, amaliy mashg’ulotlar 10 soat, mustaqil ish 26 soat hajmida rejalashtirilgan.

I. NAZORAT TURLARI VA UNI AMALGA OSHIRISH TARTIBI.

"Ma`naviyat asoslari" fani bo’yicha talabalarning bilim saviyasi va o’zlashtirish darajasi quyidagi nazorat turlari asosida o`tkaziladi:

1) Joriy nazorat (JN) - seminar mavzulari bo`yicha talabalarning konspektlarini tekshirish, mavzular bo’yicha talabalar bilimlarni og’zaki so’rash; suhbat o`tkazish; faolligini aniqlash shaklida o`tkaziladi.

2) Oraliq nazorat (ON) - semester davomida o`quv- dasturining tegishli bo`limi tugallangandan keyin talabaning bilim va amaliy ko`nikma darajasini aniqlash va baholash usuli. ON semestr davomida 1 marta mustaqil ish mavzulari bo`yicha konspektlarini tekshirish, og`zaki sorash va test o`tkazish shaklida o`tkaziladi.

3) Yakuniy nazorat (YaN) semestr oxiridagi ikki hafta davomida og`zaki savol – javob shaklida o’tkaziladi.

joriy nazorat —25 ball;

oraliq nazorat —45 ball;

yakuniy nazorat — 30 ball.

Joriy baholash

bo’yicha reyting ballarini taqsimlanishi

Oraliq baholash bo’yicha reyting ballarini taqsimlanishi

YAKUNIY NAZORAT SEMESTER YAKUNIDA OG’ZAKI YAKUNIY

BAHOLASH SHAKLIDA O`TKAZILADI

Yakuniy nazorat shakli	O’zlashtirish ko’rsatkichlari	Baholash mezonlari
Og’zaki yakuniy baholash	26-30 ball "a’lo	Berilgan savollarga to‘g‘ri va to‘la javob berilsa, ma’naviy-ma’rifiy jarayonlar, hodisalarning mazmuni, mohiyati, sabablari, natijalari to‘liq va izchil yoritilsa, ijodiy fikrlar tegishli hulosalarni bildira olsa, o‘zlashtirish ko‘rsatkichi 26-30 ball oralig‘ida baholanadi.
	22-25 ball “yaxshi”	Berilgan savollarga to‘g‘ri javob aytilsa, ma’naviy-ma’rifiy jarayonlarni yoritishda ayrim noaniqliklarga yo‘l qo‘yilsada, mustaqil mushoqada yuritib olgan bilimlarni amalda qo`llay olsa o‘zlashtirish ko‘rsatkichi 22-25 ball oralig‘ida baholanadi.
	17-21 ball “qoniqarli”	Berilgan savollarga asosan to‘g‘ri javob aytilsa va masalaning mohiyatini tushunib aytib bera olsa va tassavurga ega bo`lsa-da, biroq qo‘yilgan masalaning mohiyati, mazmuni, natijalari yuzakiroq yoritsa, o‘zlashtirish ko‘rsatkichi 17-21 ball oralig‘ida baholanadi.
	0-16 ball “qoniqarsiz”	Berilgan savollarga noto‘g‘ri javob aytilsa yoki javob berilmasa, qo‘yilgan masalaning mohiyati, mazmuni to‘g‘ri ochib berilmasa, aniq nassavurga ega bo`lmasa o‘zlashtirish ko‘rsatkichi 0-16 ball oralig‘ida baholanadi
Jami		0-30

Talabaning bilimini joriy va oraliq nazorat

bo’yicha reyting tizimi ko’rsatkichlari

Og’zaki sinov bo‘yicha umumiy o‘zlashtirish ko‘rsatkichini aniqlash uchun variantda berilgan savollarning har biri uchun berilgan javoblarga qo‘yilgan o‘zlashtirish ballari qo‘shiladi va yig‘indi talabaning umumiy o‘zlashtirish bali hisoblanadi.

Talaba JN va ONlardan biror turi bo’yicha o’z vaqtida uzrli sabablarga ko’ra ball to’play olmasa, qayta o’zlashtirish uchun keyingi shu nazorat turigacha bo’lgan muddat beriladi.

Akademik qarzdor talabalarga qayta o’zlashtirishi uchun semestr tugaganidan keyin ikki hafta muhlat beriladi. Kafedraning tegishli professor-o’qituvchilariga qarzdor talabalar bilan ishlash vazifasi yuklatilib, u maxsus jadval asosida amalga oshiriladi.

1. 
   O`zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi T., ”O`zbekiston” 2010.
   
2. 
   I.Karimov, O`zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li. T., ”O`zbekiston”, 1992.
   
3. 
   I.Karimov O`zbekiston – bozor munosabatlariga o`tishning o`ziga xos yo`li. T., ”O`zbekiston” 1993.
   
4. 
   I.Karimov O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.: ”O`zbekiston”, 1996
   
5. 
   I.Karimov. Bizdan ozod va obod vatan qolsin. T., ”O`zbekiston” 1996.
   
6. 
   I.Karimov. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. T., ”O`zbekiston” 1996.
   
7. 
   I.Karimov. Yuksak malakali mutaxasislar –taraqqiyot omili.O`zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat va jamiyat qurilish akademiyasining ochilishi marosimida so`zlangan nutqi. 1995-yil 3-oktyabr. Asarlar 4-jild T., ”O`zbekiston” 1996. 39-55-betlar.
   
8. 
   I.Karimov. Bunyodkorlik yo`lidan. T., ”O`zbekiston” 1996.
   
9. 
   I.Karimov. Yuksak ma`naviyatsiz kelajak yo`q. ”Ma`naviyat va ma`rifat” Respublika jamoatchilik markazi rahbariyati hamda boshqaruvi a`zolari bilan uchrashuvida so`zlagan nutq. 1996 yil 4-sentyabr. Asarlar. 5-jild. T., ”O`zbekiston” 1997. 145-150-betlar.
   
10. 
    I.Karimov. Amir Temur – faxrimiz g`ururimiz. A.Temur tavalludining 660 yilligiga bag`ishlangan xalqaro ilmiy konferensiyadagi ma`ruza, 1996-yil 24-oktyabr. Asarlar 5-jild. T., O`zbekiston 1997. 181-191-betlar.
    
11. 
    I.Karimov. Yangicha fikrlash va ishlash –davr talabi T., O`zbekiston, 1997.
    
12. 
    I.Karimov. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo`lida. T.: O`zbekiston 1998.
    
13. 
    I.Karimov. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xafsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Asarlar 6-jild. T. O`zbekiston 1998. 31-261-betlar.
    
14. 
    I.Karimov. Barkamol avlod –O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX sessiyasida so`zlangan nutq. 1997 yil 29-avgust. Asarlar 6-jild. T., ”O`zbekiston” 1998. 324-346-betlar.
    
15. 
    I.Karimov. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas`ulmiz. T., ”O`zbekiston” 2001.
    
16. 
    I.Karimov. ”Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar” risolasidagi so`z bo`shi. Asarlar 9-jild. T., ”O`zbekiston” 2001 220-224-betlar.
    
17. 
    I.Karimov. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. T., ”O`zbekiston” 2002.
    
18. 
    I.Karimov. ”O`zbek xalqi hech qachon, hech kimga qaram bo`lmaydi. T.,
    

19. 
    I.Karimov. Istiqlol va ma`naviyat. T., O`zbekiston » 2005.
    
20. 
    I.Karimov. Inson, uning huquq va erkinliklari-oliy qadriyat. T., O`zbekiston »
    

21. 
    I.Karimov. Jamiyatimizni erkinlashtirish, islohatni chuqurlashtirish,
    

22. 
    I.Karimov. Biz tanlagan yo`l-demokratik taraqqiyot va ma`rifat” dunyo bilan
    

23. 
    Barkamol avlod -O’zbekiston taraqqiyotining poydevori (I.Karimovning O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IX-sessiyasida so`zlagan nutqi). Asarlar 6-jild. –T: “O`zbekiston” 1998 324-346-betlar
    
24. 
    Islom Karmovning “O`zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li” asari. Asarlar 1-jild –T.: “O`zbekiston” 1996, 36-85-betlar.
    
25. 
    “Manaviy qadriyatlar va milliy o`zlikni anglashning tiklanishi”. (I.Karimovning ”O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” asari). Asarlar 6-jild. –T.: ”O`zbekiston” 1997. II –bob, 125-135-betlar.
    
26. 
    Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin: (I.Karimovning “Tafakkur” jurnali Bosh muxarrirning savollariga javoblari). Asarlar 7-jild, -T.: “O`zbekiston” 1999. 84-102-betlar.
    
27. 
    Milliy istiqlol mafkurasi-xalq e`tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir. (I.Karimovning “fidokor” gazetasi muxbiri savollariga javoblari). Asarlar 8-jild. –T.: “O`zbekiston” 2000. 489-508-betlar.
    
28. 
    O`z kelajagimizni o`z qo`limiz bilan qurmoqdamiz. (I.Karimovning “Turkiston” gazetasi muxbirining savollariga javoblari) Asarlar 7-jild. –T.: “O`zbekiston 1999. 293-312-betlar.
    
29. 
    O`zbekiston XXI asrga intilmoqda (I.Karimovning O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining XIV-sessiyasidagi ma`ruzasi). Asarlar 7-jild.–T.: “O`zbekiston” 1999. 370-404- betlar.
    
30. 
    I.Karimov. Yuksak ma`naviyat - engilmas kuch.T., ”Ma`naviyatim” 2008.
    
31. 
    A.Ibraximov, X.Sultonov, N.Jo`rayev. Vatan tuyg`usi. T.: “O`zbekiston”, 1996.
    
32. 
    M.Imomnazarov, M.Eshmuxamedova Milliy ma`naviyatimiz asoslari. T.,
    

26. E.Yusupov. Inson kamolotining ma`naviy asoslari. T: “Universitet”, 1998.

27. M.Sharifxo`jayev, Z.Davronov. “Ma`naviyat asoslari” Darslik. T.: “Iqtisod “moliya”, 2005.

28. 
    S.Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
    
29. 
    ”Ma`naviyat yulduzlari” T.: “Meros”, 2002.
    
30. 
    I.Muminov. Amir Terurning O`rta Osiyo tarixida tutgan o`rni va ro`li. T.: “Fan”,
    

Qo`shimcha adabiyotlar

1. 
   J.Rahimov. “Ma`naviyat asoslari”. O`quv qo`llanma, T.: “TDYU nashryoti”, 2009.
   
2. 
   N.Xo`jamurodov. Ma`naviy qadryatlar va milliy o`zlikni anglash, T., “Fan”, 1991
   
3. 
   M.Xayrullaev. Uyg`onish davri va Sharq mutafakkirlari T.: “O`zbekiston”, 1991.
   
4. 
   A.Qoyumov, Alisher Navoiy, T., “Fan”, 1994.
   
5. 
   A.Aliyev. Ma`naviyat qadriyat va badiyat. T.: “Akademiya”, 2000.
   
6. 
   A.Jalalov. Mustaqillik mas`uliyati. T.: ”Fan”, 1978.
   
7. 
   U.Abilov. Milliy g`oya. Ma`naviy omillar. T.: “Ma`naviyat”, 1999.
   
8. 
   A.Erkayev. Ma`naviy-millat nishonasi.T.: “Fan”, 1994.
   
9. 
   N.Ortiqov. “Ma`naviyat: milliy va umuminsoniy qadriyatlar. T.: “Ma`naviyat”, 1997.
   
10. 
    O.Musurmonova. Ma`naviy qadriyatlar va yoshlar tarbiyasi. T.: “O`zbekiston”, 1996.
    
11. 
    F.Sulaymonova. Sharq va G`arb T.: “Sharq” 1998.
    
12. 
    X.Shayxova, Q.Nazarov. Umuminsoniy qadriyatlar va ma`naviy kamolot. T.: “Fan”,
    

13. 
    A.Qodirov. Ma`naviyatning iqtisodiy tamoyillari. T.: “O`qituvchi”, 1999
    
14. 
    I.Sonbnazarov. Bozor iqtisodiyoti va shaxs kamoloti. T: “Fan”, 1996.
    
15. 
    Fa`ybulloh as-Salom. Ezgulikka chog`lan, adamzod, T.: “Fan”, 1997.
    
16. 
    M.Oripov. Oila, ma`naviyat va ijtimoiy taraqqiyot, T.: “Fan”, 1998.
    
17. 
    Sh.Tulenov. “Ma`naviy yuksalish siri”, T.: “Mexnat”, 2000.
    
18. 
    Ma`naviyat. Asosiy tushunchalar izohli lug`at. T.: “G`ofur G`ulom”, 2009.
    
19. 
    B.Xusanov, U.G`ulanov, “Muomala madaniyati.: “Fan”, 2009.
    
20. 
    Milliy g`oya: targ`ibot texnologiyalari. T.: ”Akademiya”, 2007.
    
21. 
    Milliy istiqlol g`oyasi: siyosiy tushuncha va tamoyillar. T.: ”Yangi asr avlodi”, 2001.
    
22. 
    Yuksak ma`naviyat yol`ida. T.: ”Ma`naviyat”, 2008.
    
23. 
    A.Azizxo`jaev. Davlatchilik va ma`naviyat. T., «Sharq» 1997.
    
24. 
    A.Bobomurodov. Islom Odobi va madaniyati. T. : “Chulpon” 1995.
    
25. 
    B.Qosimov va boshqalar. Vatan va millat muqaddasdir. T.: “O`qituvchi” 1996.
    
26. 
    I.Jumaboyev. Hayot mazmuni va komil inson muammosi. T.: “Fan”, 1996.
    
27. 
    Sh. Zunnun.Donishmandlar odob-axloq to`g`risida. T.: “O`qituvchi”, 1996
    
28. 
    M.Imomnazarov. Milliy ma`naviyatimiz nazariyasiga chizgilar. T.: “Sharq”, 1998.
    

O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta

maxsus ta’lim vazirligi
Toshkent moliya instituti

Iqtisodiy ta’limda o’qitish texnologiyasi

Ta’lim texnologiyasi

Toshkent – 2012

1. 
   Mingnorov, F. Adilov «Ma’naviyat asoslari» fanidan ta’lim texnologiyasi. Uslubiy qo’llanma «Iqtisodiy ta’limda o’qitish texnologiyalari» seriyasidan. – T.: TMI, 2012, 131 bet.
   

Uslubiy qo’llanmada «Ma’naviyat asoslari» fanini o’qitish bo’yicha ta’lim texnologiyalari, ularni qo’llash bo’yicha uslubiy tavsiyalar bayon etilgan. Ushbu tavsiyalar didaktik tamoyillar, ma’ruza va seminar mashg’ulotlari texnologiyalarini ishlab chiqish usul va vositalari, ularning muhim belgilaridan iborat ta’limni texnologiyalash qoidalarini hisobga olgan holda loyihalashtirilgan.

Kitob «Ma’naviyat asoslari» fanini o’qitishdagi barcha oliy o’quv yurti professor-o’qituvchilari uchun mo’ljallangan

© Iqtisodiyot, 2012

M u n d a r i j a
Kirish.....………………………………………………………………......................……..5

«Ma’naviyat asoslari» fani bo’yicha ta’lim

1. «Ma’naviyat asoslari» fanining dolzarbligi va o’qitish strukturasi…................7

2. «Ma’naviyat asoslari» fanining mazmuni……………………………..........................12

3. «Ma’naviyat asoslari» fani bo’yicha ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarda o’qitish texnologiyalarini ishlab chiqishning kontseptual asoslari…........................……....21

Ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarda o’qitish

texnologiyalari……………………………….....................…………………….....24

1-mavzu. Islom Karimovning milliy – ma’naviy tiklanish kontseptsiyasi va uning milliy mustaqillikni mustahkamlashdagi ahamiyati

1.1. Kirish-mavzu bo’yicha ma’ruzani olib borish texnologiyasi….......................25

2-mavzu. Ma’naviyat asoslari fanining predmeti tushunchalari, ularning o’zaro munosabatlari va xususiyatlari. Ma’naviyatning tarkibiy qismlari, ularning o’zaro munosabatlari va rivojlanish xususiyatlari

2.1. Mavzu bo’yicha informatsion-ko’rgazmali ma’ruzani olib borish texnologiyasi………………..........................…………..............................................30

2.2. Individual topshiriqlarni bajarishga asoslangan amaliy mashg’ulot texnologiyasi………………….......................................…........................................ 40

3-mavzu. Ma’naviyat, iqtisodiyot va ularning o’zaro bog’liqligi

3.1. Mavzu bo’yicha informatsion ma’lumotga ega bo’lgan

ma’ruzani olib borish texnologiyasi………………………….........................44

3.2. Individual topshiriqlarni bajarishga asoslangan

amaliy mashg’ulot texnologiyasi………………………………….......................53

4-mavzu. Ma’naviyatning siyosat, huquq va hokimiyatdagi o’rni. Ma’naviyatda milliylik va umuminsoniylik

4.1. Mavzu bo’yicha informatsion ma’lumotga ega bo’lgan baxs-munozarali ma’ruzani olib borish texnologiyasi……….......................................................................58

4.2. Individual topshiriqlarni bajarishga asoslangan amaliy mashg’ulot texnologiyasi………………………………….......................................................................67

5.1. Mavzu bo’yicha informatsion tematik ma’ruzani olib borish texnologiyasi………………………………………...............................................................71

5.2. Individual topshiriqlarni bajarishga asoslangan amaliy mashg’ulot texnologiyasi………………………………….......................................................................77

6-mavzu. Amir Temur va temuriylar sulolasi davrida ma’naviyat

6.1. Mavzu bo’yicha konferentsiya – ma’ruzani olib borish texnologiyasi…………………………………………….......................................................81

6.2. Individual topshiriqlarni bajarishga asoslangan amaliy mashg’ulot texnologiyasi………………………………….......................................................................91

7-mavzu. Jadidchilarning ma’rifatparvarlik harakati va uning xalq ma’naviyatini ko’tarishda tutgan o’rni. Mustamlakachilik va qaramlik yillarida ma’naviyat

7.1. Mavzu bo’yicha muammoli-ma’ruzani olib borish texnologiyasi………………………………………………….....................................…......95

7.2. Individual topshiriqlarni bajarishga asoslangan muammoli amaliy mashg’ulot texnologiyasi………………….........................................................................….99

8-mavzu. Vatanparvarlik, insonparvarlik va o’z millatiga sadoqat shaxs ma’naviyatining muhim mezonlari. Iymon, diyonat, adolat, mehr-shavqat va e’tiqod, poklik, halollik va vafodorlik shaxs ma’naviy fazilatlari

8.1. Mavzu bo’yicha informatsion ma’lumotga ega bo’lgan bahs-munozarali ma’ruzani olib borish texnologiyasi……….....................................................................103

8.2. Individual topshiriqlarni bajarishga asoslangan amaliy mashg’ulot texnologiyasi……………………………….....................................................................…111

9-mavzu “Milliy o’zlikni anglash, millatlararo totuvlikni ta’minlash shaxs ma’naviyati belgilari. Huquqiy savodxonlik, qonunga itoatkorlik davlat tizimiga hurmat va fuqarolik burchiga sadoqat-shaxs ma’naviy barkamolligi mezonlari. Shaxs ma’naviyatini rivojlantirish omillari va vositalari”

9.1. Informatsion ma’lumotga ega bo’lgan bahs-munozarali ma’ruza bo’yicha reja-topshiriq va o’quv-uslubiy materiallar.....................................................121

k i r i sh

«Ma’naviyat asoslari» fanidan ta’lim texnologiyasida bayon etilgan dars mashg’ulotlarida yangi texnologiyalarni qo’llash qonun-qoidalariga tayangan holda ishlab chiqilgan.

Talabalarga bilim berishda zamonaviy ta’lim texnologiyalarining ahamiyati to’g’risida so’z borganda Prezidentimiz I.A.Karimovning “O’quv jarayoniga yangi axborot va pedagogik texnologiyalarni keng joriy etish, bolalarimizni komil insonlar etib tarbiyalashda jonbozlik ko’rsatadigan o’qituvchi va domlalarga e’tiborimizni yanada oshirish, qisqacha aytganda, ta’lim-tarbiya tizimini sifat jihatidan butunlay yangi bosqichga ko’tarish diqqatimiz markazida bo’lishi darkor”¹ degan so’zlarini ta’kidlash o’rinlidir. Bu masala “Barkamol avlod yili” Davlat dasturida ham asosiy yo’nalishlardan biri sifatida e’tirof etilgan.

Kitobda keltirilgan ta’lim texnologiyalarining har biri o’zida o’quv mashg’ulotini o’tkazish shart-sharoiti to’g’risida axborot materiallarini, pedagogik maqsad, vazifa va ko’zlangan natijalarni, o’quv mashg’ulotning rejasi, o’qitishning usul va vositalarini mujassamlashtirgan. Shuningdek, bu o’quv mashg’ulotining texnologik kartasini, ya’ni o’qituvchi va o’quvchining mazkur o’quv mashg’ulotida erishadigan maqsadi bo’yicha hamkorlikdagi faoliyatning bosqichma-bosqich ta’riflanishini ham o’z ichiga oladi.

Kitob tarkibi kirish, ta’lim texnologiyasining kontseptual asoslari, har bir mavzu bo’yicha ma’ruza va seminar mashg’ulotlarida o’qitish texnologiyasidan iborat. Ma’lumotlar maksimal darajada umumlashtirilgan va tartibga solingan. Ularni o’zlashtirish va yodda saqlab qolishni kuchaytirish uchun jadval va chizmalardan foydalanilgan.

Kitobning kontseptual asoslari qismida dastlab «Ma’naviyat asoslari» fanining dolzarbligi va ahamiyati, mazkur o’quv fanining tarkibiy tuzilishi, o’qitishning usul va vositalarini tanlashda tayanilgan kontseptual fikrlar, kommunikatsiyalar, axborotlar berilib, so’ngra loyihalashtirilgan, o’qitish texnologiyalari taqdim qilingan.

(1) To’qqiz turdagi ma’ruza mashg’ulotlari: kirish, tematik, muammoli, vizual–ma’ruza, binar ma’ruza, ma’ruza-munozara, hamkorlikdagi ma’ruza, avvaldan rejalashtirilgan xatoli ma’ruza, sharhlovchi ma’ruza berilgan.

(2) Seminar mashg’ulotlarida muammoli seminar, bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirishga yo’naltirilgan seminar, ishbilarmonlik o’yinlariga asoslangan, aniq holatlarning echimi bo’yicha seminar o’tish texnologiyalari mavjud va h.k.

Hozirgi kunda jahon tajribasidan ko’rinib turibdiki, ta’lim jarayoniga o’qitishning yangi, zamonaviy usul va vositlari kirib kelmoqda va samarali foydalanilmoqda. Jumladan, Toshkent davlat iqtisodiyot universitetida ham innovatsion va zamonaviy pedagogik g’oyalar amalga oshirilmoqda: o’qituvchi bilim olishning yagona manbai bo’lib qolishi kerak emas, balki talabalar mustaqil ishlash jarayonining tashkilotchisi, maslahatchisi, o’quv jarayonining menejeri bo’lishi lozim. Ta’lim texnologiyasini ishlab chiqish asosida aynan shu g’oyalar yotadi.

«Ma’naviyat asoslari» fani bo’yicha

ta’lim texnologiyasining

kontseptual asoslari

1. «Ma’naviyat asoslari» fanining dolzarbligi

va o’qitish strukturasi

Insoniyat va jamiyatlar rivojida milliy va umumbashariy ma’naviy meros va boyliklarning yuqori ahamiyati haqida tasavvurga ega bo’lishi kerak:

• 
  ma’naviyatning predmeti, tushunchalari, tarkibiy qismlari, ma’naviyatning iqtisod, siyosat, huquq va hokimiyatdagi o’rnini;
  
• 
  ma’naviyat va uning jamiyat taraqqiyotida tutgan o’rni, milliy-ma’naviy tiklanish, uning milliy mustaqillikni mustahkamlash va milliy taraqqiyotdagi ahamiyatini;
  
• 
  globallashuv jarayonlari va ma’naviy tahdidlar;
  
• 
  ma’naviyatdagi milliy va umuminsoniy jihatlari, ma’naviyatning tarixiy, ilmiy-nazariy va amaliy zaminlari, inson ma’naviyati shakllanganligining asosiy mezonlarini bilishi kerak.
  

Ma’naviyat inson ruhiy kamolotining muhim mezonlaridan birini tashkil qiladi. U millat abadiyligini va mamlakat taraqqiyotini ta’minlashdagi ustuvor omil hisoblanadi. Shuning uchun ham Prezidentimizning “Biz xalqimizning dunyoda hech kimdan kam bo’lmasligi, farzandlarimizning bizdan ko’ra kuchli, bilimli, dono va baxtli bo’lib yashashi uchun bor kuch va imkoniyatlarimizni safarbar etayotgan ekanmiz, bu bora-da ma’naviy tarbiya masalasi, hech shubhasiz, beqiyos ahamiyat kasb etadi. Agar biz bu masalada hushyorlik va sezgirligimizni, qat’iyat va mas’uliyatimizni yo’qotsak, bu o’ta muhim ishni o’z holiga, o’zibo’larchilikka tashlab qo’yadigan bo’lsak, muqaddas qadriyatlarimizga yo’g’rilgan va ulardan oziqlangan ma’naviyatimiz-dan, tarixiy xotiramizdan ayrilib, oxir – oqibatda o’zimiz intilgan umumbashariy taraqqiyot yo’lidan chetga chiqib qolishimiz mumkin.»² - deb ta’kidlaganligi bejiz emas. Ma’naviyatning ana shu muhim roli va ahamiyatidan kelib chiqqan holda, milliy-ma’naviy tiklanish, yoshlarni yuksak ma’naviyat sohibi va barkamol inson qilib tarbiyalash mustaqillik yillarida davlat siyosati darajasiga ko’tarildi. Mazkur siyosatni real hayotga tadbir etishda respublikamizda «Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markazini tuzish hamda uning faoliyatini takomillashtirishga bag’ishlanib chiqarilgan Prezident Farmonlari, “Milliy g’oya targ’iboti va manaviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish to’g’risida” qarori va Vazirlar Mahkamasining qarorlari katta ahamiyatga ega bo’ldi.

Ayniqsa, 1997 yildan boshlab respublika oliy ta’lim tizimiga «Ma’naviyat va ma’rifat asoslari» kursining kiritilishi bu amaliy ishlardan eng muhimi bo’ldi. O’tgan davr tajribalari ko’rsatdiki, mazkur kursning ta’lim tizimiga kiritilishi o’zini oqladi. Chunki bu kursni o’rganishga talaba yoshlarning qiziqishlari ortib bormoqda. Ayniqsa, ularning milliy o’z-o’zini anglashlarida, millatparvarlik va vatanparvarlik tuyg’ularining mustahkamlanishida mazkur kursning o’qitilishi ijobiy rol o’ynamoqda. Ularga e’tiqod, iymon, halollik, poklik, mehr-shafqat kabi tuyg’ularni shakllantirishga, o’z millati va vatanining manfaatlarini tushunib etishlariga yordam bermoqda.

Respublikamiz olimlari bu kursning katta tarbiyaviy ahamiyatidan kelib chiqqan holda uning dasturini ishlab chiqdilar, ilmiy maqolalar va ilmiy ommabop asarlarni e’lon qildilar. Shuning bilan bir qatorda, to’plangan tajribalarni umumlashtirib borish asosida dasturni milliy istiqlol g’oyasi, mamlakatimiz taraqqiyoti va tarbiyaviy ishlarni rivojlantirib borish zaruriyatidan kelib chiqqan holda kuchaytirib borish, uni takomillashtirishga ehtiyoj ham ortib bormoqda.

Chunki, ma’naviyatni o’rganish tajribalari ko’rsatdiki, u ko’p qirrali tushuncha bo’lib, o’z ichiga juda ko’p masalalarni qamrab oladi. Ana shu masalalarning boshqa ijtimoiy fanlarda o’rganilmaydigan yoki kam o’rganilayotgan qirralarini bir tizimga keltirishni taqozo qilmoqda. Ammo uni amalga oshirish oson emas. Bu dasturni tuzishda hisobga olinishi kerak bo’lgan birinchi masala bo’lsa, ikkinchidan, mamlakatimiz taraqqiyoti va milliy tiklanishimizning hozirgi bosqichida yuzaga kelgan yangi dolzarb masalalardan kelib chiqqan holda talaba yoshlar ma’naviyatini rivojlantirish, ularni barkamol inson qilib tarbiyalashning yangi uslublari va omillarini izlab topish hamda ularni dasturda aks ettirish ham zarur bo’ladi.
O’qitishning maqsad va vazifalari

Prezidentimiz I.A.Karimov tomonidan jamiyatimizni yangilash maqsadida ishlab chiqilgan besh tamoyil hayotga sobitqadamlik bilan tatbiq etilayotgan hozirgi paytda ma’naviy-ma’rifiy ishlarni amalga oshirish, milliy istiqlol g’oyalarini har bir kishi ongiga singdirish va pirovard natijada ma’naviy barkamol, komil insonni, erkin shaxsni tarbiyalash davlatimiz siyosatining ustuvor yo’nalishlari bo’lib qolmoqda. Bu g’oya to’laligicha barcha, shu jumladan oliy ta’lim tizimiga ham taalluqlidir.

Jamiyatimizda ta’lim-tarbiya tizimini sog’lom insonparvarlik yo’nalishida qayta tashkil etish, uni zamon talablari darajasiga ko’tarish, barkamol, ma’naviy dunyosi boy, axloqiy pok, komil insonlarni tarbiyalash kechiktirib bo’lmaydigan, davlat ahamiyatiga, millat kelajagiga molik vazifa bo’lib turibdi. «Ma’naviyat asoslari» kursini oliy ta’lim tizimida o’qitilishi ham ana shu muhim vazifani amalga oshirilishiga xizmat qilmog’i lozim.

Hozirgi davrda hamma sohada fanning o’rni va mavqei tobora ortib bormoqda, Yangi texnika va texnologiyaga keng yo’l ochish, uni malakali boshqara oladigan va ayni chog’da chinakam insoniy fazilatlarini o’zida mujassamlantirgan, ma’naviy barkamol kadrlarga ijtimoiy talab tobora ortib bormoqda.

Ma’lumki, ilmiy-texnika inqilobining ijtimoiy tabiiy oqibatlari butun taraqqiyparvar insoniyatni jiddiy tashvishga solayotgani sir emas. Binobarin, ro’y berayotgan fan va texnika rivojini har bir jamiyat ma’naviy axloqiy muhitini sog’lomlashtirish bilan uzviy bog’liq holda borishini ta’minlash favqulodda muhim vazifa bo’lib turibdi.

XXI asr odamlarida, avvalo yosh, o’sib kelayotgan kadrlarga tor soxaviy (texnokratik) tafakkur tarzidan doiraviy (falsafiy) tafakkur tarziga o’tish, milliy, irqiy, diniy va boshqa munosabatlarda insonparvarlikni namoyon etadigan yangi davrining boshlanishi asri bo’lib qolishi kerak. Bunda esa ma’naviy tarbiyaning o’rni va ahamiyati kattadir. U inson qalbini munavvar etish, uning ruxi sog’lom, axloqi pok bo’lishiga erishish, uni buyuk maqsadlarga yo’llash uchun ichki rag’bat bo’luvchi g’oya bo’lishi, u odamlarda, xususan talaba yoshlarda komil insonlik sifatlarini tarbiyalash vositasi bo’lib qolmog’i lozim. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot ijtimoiy va ma’naviy qiyofasi bugungi tuzgan rejalarimiz, amalga oshiradigan ishlarimizga monand tarzda namoyon bo’ladi.

Mana shu yuqorida bayon etilgan fikrlar «Ma’naviyat asoslari» kursining umumiy maqsad va vazifalarini belgilab beradi.

Ma’naviyat hozirgi kunda xaqli ravishda tabiatning oliy va noyob mahsuli - insonning ma’naviy axloqiy kamoloti uning shaxs sifatida shakllanishi, ma’naviy barkamol inson bo’lib etishishini o’rgatuvchi va shunga yo’llovchi kurslardan biriga aylanib qoldi. Talabalarimiz xalqimizning boy ma’naviy merosini umuminsoniy ma’naviy boyliklar bilan uyg’un holda o’rganib o’zlarida ijobiy ma’naviy-ma’rifiy sifatlarni shakllantirishlari lozim.

Bizningcha oliy o’quv yurtlarida «Ma’naviyat asoslari» kursini o’qitishni quyidagi talablar asosida amalga oshirish maqsadga muvofiqdir:

1. 
   Ta’limni insonparvarlashtirishning markaziy masalasi yoshlarda yuksak ma’naviyat, yuksak axloq, fuqarolik sifatlarini shakllantirish, insonning or-nomusi, sha’ni, iymoni, mas’uliyati kabi tuyg’ularni, vatanparvarlik, insonparvarlik kabi ma’naviy-ruxiy fazilatlarni tarbiyalashdan iborat.
   
2. 
   Mutaxassislarning kasbiy, ixtisoslik tayyorgarligiga millatimiz-ning boy ma’naviy merosidan oziq oladigan, ularning yuksak ma’naviy axloqiy imkoniyatlari, keng dunyoqarashi aql-idroki bilan o’zaro muvofiq kelishi zarur.
   
3. 
   O’zbekiston mustaqillik tufayli jahonga yuz tutdi, jahon ham
   O’zbekistonga o’z bag’rini ochmoqda. Binobarin, endi biz tarbiyalayotgan kadrlar jahon xalqlari bilan doimiy muloqotda bo’ladilar. O’zbekistonga, uning xalqiga har bir kadrning shaxsiy intellekti, ma’naviy-axloqiy qiyofasiga qarab baho beradilar, munosabat belgilaydilar. Bunday sharoitda bo’lajak mutaxassisning o’z kasbini qay darajada ustasi ekanligi, ayni chog’da O’zbekiston fuqarosi sifatidagi fazilatlariga, yani ma’naviy dunyosiga qarab xorijliklar xalqimiz, mamlakatimiz haqida tasavvurga ega bo’ladilar. Buni har bir yosh avlod, jumladan talaba nazarda tutishi, shundan kelib chiqib ta’limga, xususan o’z ma’naviy dunyosini boyitishga munosabat belgilashi, o’z-o’zini, milliy o’zligini anglashi muhim.
   
4. 
   Mustaqil Respublikamizda mavjud bo’lgan muammolarni hal etish kaliti yurtimizda ma’naviy-axloqiy muhitni milliy zaminda sog’lomlashtirishdir. O’zbek milliy xususiyatidagi do’stlikni hamkorlikni, hamnafaslikni, iymonli-e’tiqodlilikni ulug’lash, qiyin ahvolda qolganlarga har doim yordamga kelish, shukronalik bilan yashash, bosiq-vazminlik, insof-diyonatlilik, sharm-xayolilik, iffatlilik fazilatlarini shakllantirishga yordam berish kabi talablar quyildi.
   

O’quv rejasidagi boshqa fanlar bilan aloqasi

«Ma’naviyat asoslari» kursi eng avvalo o’quv rejasidagi gumanitar va ijtimoiy-iqtisodiy fanlar bilan uzviy aloqada. «Ma’naviyat asoslari» yangi o’quv kursi sifatida o’z maqsadi, vazifalari, ob’ekt, uslubiyati, uslubi vositalariga suyanib ish ko’rish bilan birga O’zbekiston tarixi, falsafa, etika, estetika, dinshunoslik, madaniyatshunoslik, pedagogika, Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar kabi fanlar va kurslar bilan chambarchas bog’liq. Mazkur kurs inson ma’naviy-intelektual o’sishida, ijtimoiy munosabatlarning ma’naviy-axloqiy, hodisaviy asoslari kabi masalalarda uslubiyat, uslubiy va mazmunan bir-birini to’ldirib kelishini ko’rishimiz mumkin.

Ma’naviyat asoslari kursi iqtisod fani bilan bozor iqtisodiyotiga xos bo’lgan tadbirkorlik, omilkorlik ishbilarmonlik sifatlarini yoshlarda, bo’lg’usi mutaxassisda shakllantirish yo’llarini ishlab chiqishda hamkorlik qiladi. Milliy istiqlol g’oyasining ma’naviy asoslari xalqimizning uzoq boy tarixi bilan bog’lanib ketgan. Milliy istiqlol g’oyasi millatning o’z mustaqilligini qo’lga kiritish, uni mustahkamlash, mamlakatni va xalqni taraqkiy ettirishdan iborat bo’lgan maqsadlarni o’zida mujassamlantirgandir. Bu maqsadni amalga oshirish uchun esa ma’naviy yuksak komil insonning muhim mezonlaridan biri milliy g’oya mustahkam bo’lishi, millati maqsad va manfaatlarini to’liq anglagan bo’lishi lozimdir.

Demak ma’naviyat asoslari kursidagi har bir mavzuda Milliy istiqlol g’oyasini uzviy ravishda talabalarga etkazish zarur bo’ladi.

Mashg’ulotlar turlari bo’yicha o’quv soatlarining

2. «Ma’naviyat asoslari» fanining mazmuni

«Ma’naviyat» tushunchasining mohiyati. Ma’naviyat xar bir insonning ichki ruxiyatining ijobiy qirralari, aql-zakovati, uning o’z-o’zini anglashi, aniq maqsadlar sari faollik ko’rsatish salohiyati ekanligi.

Ma’naviyat asoslarining predmeti inson va jamiyat ma’naviy hayoti, uning maqsadi komil inson, iymon, e’tiqodi bugun, irodasi baquvvat, erkin fuqaro ma’naviyatini shakllantirish va jamiyat ma’naviy salohiyatini rivojlantirish ekanligi.

Inson shaxsining shakllanishi ma’naviyatning paydo bo’lishi bilan uzviy bog’liqligi, ma’naviyat, shaxs, millat va jamiyat omillari o’zaro bog’liq ekanligi.

Ma’naviyat rivojlanishidagi milliy ma’naviy meroslarga, uning taraqkiyot tajribalariga tayanish va milliy ma’naviy ta’sir ko’rsatish, uzaro boyitish va umuminsoniy qirralarni o’zlashtirish qonuniyatlari.

Shaxsning o’z-o’zini anglashi, bilimdonlik, qalbi poklik, saxiylik, samimiylik, xayrixoxlik, imonlilik, halollik, e’tiqodlilik, diyonatlilik, poklik, mehr-shafqat, vijdonlilik, rostgo’ylik, adolatparvarlik, ota-onaga hurmat, oilaga sadoqatlilik, milliy o’z-o’zini anglash, milliy g’urur, millatparvarlik, vatanparvarlik, millat taqdiriga nisbatan ma’suliyati, milliy manfaat ustuvorligini xis etish, milliy til, milliy tarix, adabiyot, san’at, urf-odatlar, an’analar, qadriyatlarni o’zlashtirish, davlat tizimiga hurmat, qonunlarga itoatkorlik, jamoa an’analariga xayrixoxlik, vazminlik, o’z kasbining mohir ustasi bo’lish, mamlakat ichki va tashqi siyosatidan xabardor bo’lish, hayotida bo’ladigan qarashlarda faollik ko’rsatish kabilarning ma’naviyat kategoriyalari ekanligi.

Ma’naviyat jamiyatni rivojlantirishning muhim omillaridan biri ekanligi. Uning shaxs faolligini va mehnat unumdorligini oshirish, jamiyatda totuvlik, yakdillikni ta’minlash va umummilliy manfaatlarni uyg’unlashtirishda qudratli kuch ekanligi. Milliy istiqlol g’oyasining ma’naviy asoslari.

Ma’naviy meros, madaniyat, qadriyatlar, ma’rifat va mafkura ma’naviyatning tarkibiy qismi ekanligi.

Ma’naviy meros-ma’naviyat rivojlanishining uzoq davrlar davomida tarkib toptan, avloddan-avlodga boylik sifatida o’tib boruvchi, inson aql-zakovatining mevasi sifatida keyingi avlodlarga xizmat qiluvchi boylik ekanligi.

Ajdodlar ma’naviy merosining avlodlar hayotida namoyon bo’lishi va uning xususiyatlari. Ma’naviy meros ildizlarining mustahkamligi va chuqurligi milliy taraqqiyotning muhim omili ekanligi.