Konvyergent aloqa tarmoqlari

331 
U abonentlar uchun shaffoflikni, ya‘ni telekommunikatsiya muhitida 
xizmatlar va tarmoqlarga o‗zaro o‗tishni ta‘minlaydi. Bir muhit xizmatidan 
boshqa muhit xizmatiga o‗zaro o‗tish jarayoni konvergensiya deyiladi. 
Masalan, mobil aloqa va Internetning konvergensiyasi. 
Hozirgi vaqtda multiservisli tarmoqlarni qurishda IP/ATM, 
IP/MPLS, IP/Gigabit Ethernet texnologiyalaridan foydalaniladi. Uzoq 
muddatli istiqbolda IP/MPLS texnologiyasining IP/ATM texnologiyasidan 
asosiy afzalligi, kengayuvchanligining - masshtablanishining (Scalability, 
extensibility) yanada yuqori darajadaligi, arxitekturani o‗zgartirmagan 
holda 
yangi 
elementlarni 
qo‗shish 
yoki 
eskirganlarini 
yanada 
mukammallariga 
almashtirishdan 
iborat. 
IP/MPLS texnologiyasini 
qo‗llashning ma‘qulroq sohasi – transport tarmog‗i yadrosidir. 
Shuningdek keng ko‗lamlilik katta miqdordagi foydalanuvchilar
oqimlarini iqtisodiy qo‗llab-quvvatlashni anglatadi. Tejamkorlik, magistral 
orqali juda ko‗p miqdordagi oqimlarni, ulardan har birini kuzatmasdan, 
balki butun to‗plamni (birlashtirish yo‗li bilan) kuzatib uzatish imkonini 
nazarda tutadi. Oqimlarni birlashtirish ATM texnologiyasida ham MPLS 
texnologiyasida ham amalga oshiriladi. ATM da - bu aloxida virtual 
ulanishlarni (VCC) umumiy virtual yo‗lga VPS birlashtirish bo‗lsa, MPLS 
da esa bu turli xil foydalanuvchilarning oqimlarini umumiy yetkazib berish 
sinflariga (Forwarding Equvalence Class, FEC) birlashtirish va ularni 
umumiy yo‗l (Label Switching Path, LSP) bo‗ylab uzatishdir. Shuning 
bilan birga MPLS texnologiyasida birlashtirish mexanizmlari ancha 
moslashuvchan bo‗lib, avtomatlashtirishga moyil bo‗ladi. Agar ATM 
kommutatori virtual kanal identifikatorlari (VCL) bo‗lgan faqat ikkinchi 
sath kommutatsiyalash jadvalidan va traktidan (VPI) foydalansa, u holda 
belgilar yordamida kommutatsiyalovchi MPLS marshrutizator (LSR) 
ikkinchi sath, uchinchi sath (IP-adres), to‗rtinchi sath (TCP/UDP portlari), 
ko‗pincha esa amaliy sathlar axborotlariga ulana oladi. Shuning uchun 
ma‘muriyat virtual kanallar (VCC) ulanishlarini virtual traktlar 
ulanishlariga 
(VPC) 
qo‗lda 
ulanishini 
aks 
ettirishni 
konfiguratsiyalamasligi, balki trafikning turli belgilarini, shu jumladan 
yuqori sathligini hisobga olgan holda, ulanishning bir nechta qoidasini 
yozib qo‗yishi hamda keyingi ishlarini LSRga taqdim etishi mumkin. 
MPLS texnologiyasining keng ko‗lamliligini oshiruvchi yana bir farq 
qiluvchi xossasi, belgilar ierarxiyasi sathlarining cheksiz soni hisoblanadi 
va mos ravishda ATM texnologiyasida ikkita sath (VPC/VCC) o‗rniga 
yo‗llarni birlashtirish hisoblanadi. 

332 
ATM va MPLS texnologiyalari zamonaviy transport tarmoqlarida 
aynan bir xil vazifalarni bajaradi: kanal sathida virtual ulanishlarni 
yaratish. Virtual ulanishlarni yaratish quyidagilarni ta‘minlaydi: 
- foydalanuvchilarning ma‘lumotlar oqimlarining har xil turlariga 
differensiallashgan xizmat ko‗rsatish (axborotni eltib berish xizmatlari 
sifati sathi haqida kelishuvni qo‗llab-quvvatlash - Service Level 
Agremeent, SLA;)
- tarmoq orqali ma‘lumotlar oqimlarining kirish yo‗llarini oqilona 
tanlash asosida (trafikni boshqarish usullari yordamida - Traffic 
Engineering, TE) resurslardan optimal foydalanish.
ATM texnologiyasida bir qancha cheklashlar mavjud, ular tufayli 
uning keng miqyosliligi ma‘lum chegaralardan tashqariga chiqmaydi. Eng 
jiddiy cheklash bu qayd etilgan va yacheykaning uncha katta bo‗lmagan 
o‗lchami - 53 bayt hisoblanib, ulardan 48 bayti axborotli ma‘lumotlarni 
ko‗chirib 
o‗tkazadi. 
Yacheykaning 
kichik 
o‗lchamda 
bo‗lishi 
kechikishlarga sezgir bo‗lgan nutq axborotini 155 Mbit/c tezlik bilan 
magistral tarmoq orqali uzatishni yaratish maqsadida tanlab olingan (155 
Mbit/c tezlik XX asrning 90-yillari boshlarida ATM tarmoqlarida eng 
keng tarqalgan edi). 
O‗tgan 15 yil mobaynida transport tarmoqlari tezliklarining ko‗lami 
o‗zgardi, hozirgi vaqtda axborotni yetkazib berish texnologiyalari 10 
Gbit/s (10 Gigabit Ethernet, 10 GE) va undan ortiq tezlikda ishlamoqda. 
Har qanday paketli kommutatsiyalash qurilmasining hisoblash quvvatini 
xarajatlari, ular qo‗llaydigan texnologiyalarga bog‗liq bo‗lmagan holda 
ishlov berilayotgan paketlar (kadrlar, yacheykalar) o‗lchamiga emas, balki 
miqdoriga proporsionaldir. Shuning uchun ATM kommutatorining 
unumdorligi, o‗lchami 4500-5500 oktetlar bo‗lgan paketlar bilan ishlovchi 
IP marshrutizatorning unumdorligiga qaraganda taxminan 100 marta katta 
bo‗lishi kerak. Bunday yacheykalar va paketlar o‗lchamlaridagi farq 
oqibatida, 
fizik 
sathda 
yetkazib 
berishda 
kechikishlar 
kattaligi 
nanosekundli kattaliklardan ortmaydi va tarmoq foydalanuvchilari 
tomonidan sezilmaydi. 
ATMning afzalligi - ATM ning eng kuchli tomoni sifatida doimo 
qarab kelingan turli oqimlarga differensiallashgan xizmat ko‗rsatishni 
nozik va turlichaligini ta‘minlashdir. Xaqiqatdan ham, texnologiyalarni 
ishlab chiqaruvchilar mavjud ma‘lumotlar oqimlarining barcha turlarini 
har tomonlama tahlil qilishdi, ularni sinflarga ajratishdi, har biri uchun 
tegishli ko‗rinishdagi axborot turini eng ma‘qul tarzda eltib berivchi 
aloxida xizmatlarni (CBR, rtVBR, nrtVBR, ABR, va UBR) yaratishdi. 

333 
Tarmoqni boshqarish deganda: 
- tarmoq operatorlarining tizimli maqsadlarini aniqlash va unga 
erishish; 
- boshqa tarmoqlar (zona, qit‘a, dunyo) operatorlarining boshqarish 
tizimlarining o‗zaro aloqasi; 
- tarmoqni boshqarishning usullari va vositalarini belgilab beruvchi 
tartibga soluvchi xujjatlarni ishlab chiqish tushuniladi. 
Bunda ATM tarmog‗ining uzellari foydalanuvchining tarmoq 
ma‘muriyati bilan tuzilgan bitimni yuqori darajada ta‘minlab, har bir 
aloxida virtual ulanish uchun ―Uchidan uchigacha‖ usul bo‗yicha 
axborotni yetkazib berish sifati parametrlarini nazoratini ta‘minlaydi. 
MPLS texnologiyali tarmoqning shu tarzda axborotni yetkazib berish 
sifatini ta‘minlay olishga qodir emasligini juda ko‗pchilik mutaxassislar 
uning kuchsizligi va ATM texnologiyalarining magistral tarmoqlarda 
qo‗llanilishining bosh sababi deb hisoblaydilar. Shubhasiz IP/MPLS 
texnologiyali tarmoqlarda axborotni yetkazib berish sifatini ta‘minlash 
bilan bog‗liq muammolar mavjud, ammo MPLS foydalanuvchining 
axborotini ATM darajasida eltib berish sifatini ta‘minlay olmaydi. 
Bugungi kunda tarmoqning chekka qismlari uchun emas, balki uning 
yadrosi uchun mo‗ljallangan bunday texnologiyaning alohida roliga 
muvofiq, axborotni yetkazib berish sifatini ta‘minlash usullarini MPLS 
uchun ITU-T va boshqa xalqaro tashkilotlarning standartlari hali mavjud 
emas. Shuni ta‘kidlash kerakki, axborotni eltib berish sifatini ta‘minlash 
MPLSga umuman qat‘iy o‗rnatilmagan (agar sarlavhadagi Exr 
maydonining zahiraga olingan uchta biti hisobga olinmasa, ular kadrning 
ustunligi belgisini ko‗chirish uchun qo‗llaniladi). Bunday soddalashtirish 
ongli ravishda bajarilgan, ya‘ni tayyorlovchilar va tarmoq integratorlariga 
harakat erkinligini va aloqa tarmoqlari operatorlarining ehtiyojlariga eng 
yaxshi tarzda javob beruvchi axborotni eltib berish sifatini ta‘minlash 
mexanizmlarining mavjudlarini qo‗llash imkonini berish uchun qilingan. 
Bugungi kunda bunday tavsiya etiladigan mexanizm differensiallashgan 
xizmat ko‗rsatish (Diffserv) hisoblanadi, u IP tarmoqlar uchun ishlab 
chiqilgan va ATM dagi kabi aloxida foydalanuvchilar ulanishlari bilan 
emas, balki tarmoq trafigining bir qancha birlashtiriladigan sinflari bilan 
ishlash uchun mo‗ljallangan. Aynan shunday texnologiya transport 
tarmog‗i yadrosida ishlash uchun to‗g‗ri keladi. 
XXI asrning boshida magistral tarmoqda IP/MPLS texnologiyalari 
birikmasini 
qo‗llanilish 
yo‗nalishi 
paydo 
bo‗ldi. 
Bunda 
ATM 
texnologiyasi kirish tarmoqlarida qo‗llanilishi mumkin. Dunyoning 

334 
iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarining ko‗pchilik aloqa operatorlari 
―ATM kirish tarmoqlarida va IP/MPLS transport tarmog‗i yadrosida‖ 
degan iborani oqilona va strategik jixatdan to‗g‗ri deb hisoblab bunday 
qarorni qo‗llab-quvvatlaydilar.
ATM texnologiyasi ilovalardan foydalangan holda afzalliklarga ega 
bo‗lib, ular uchun kafolatlangan o‗tkazish oralig‗i kerak, masalan, haqiqiy 
vaqt ilovalari uchun.
O‗zbekistonda ATM texnologiyasi dasturiy apparat-vositalarining 
qiymati yuqori bo‗lganligi tufayli ulanish tarmoqlarida qo‗llanilmaydi. 
Kirish tarmog‗i magistral tarmoq bilan ikkinchi protokolli sathda 
o‗zaro ta‘sirlashganda, birinchi yoki ikkinchi sathdagi obyektlardan 
generatsiyalanadigan raqamli oqimlar, ikkinchi sathning kadrlari yoki 
yacheykalariga bevosita inkapsulyatsiyalanadi. Bu esa mos holda ortiqcha
xarajatlarni kamaytiradi.
Magistral tarmoq orqali ikkinchi sathdagi kadrlar oqimini yetkazib 
berish uchun belgilar yordamida kommutatsiyalanuvchi LSP yo‗lda 
ikkinchi sathni adreslarini aks ettirish jadvallari qo‗llaniladi. Bunda 
ikkinchi sath kadrining adresi tashlab yuborilmaydi, balki yodda saqlanib 
qolinadi va MPLS sarlavhasining ichki belgisi maydoniga joylashtiriladi, 
ya‘ni kadrning sarlavhasida belgilar ierarxiyasi hisobiga iyerarxik yo‗llarni 
qo‗llab-quvvatlashdan iborat MPLS xossasidan foydalaniladi. IP/MPLS
magistralidan kadr yoki yacheyka chiqib ketganda bu adresli axborot qayta 
tiklanadi va ma‘lumotlar kirish tarmog‗ida qo‗llaniladigan texnologiyaga 
muvofiq belgilangan joy uzeliga yetkazib beriladi. Shunday qilib ikkinchi 
sathni kadrlar oqimini tunellash amalga oshiriladi. Bunda tunellar sifatida 
magistral tarmoqda yaratilgan yo‗llar (LSP)dan foydalaniladi. Agar kirish 
tarmog‗ida ATM texnologiyasi qo‗llanilsa, u holda virtual ulanish 
magistralning kirish qurilmasida tugallanmaydi, balki shaffof holda MPLS 
tunneli orqali o‗tadi va magistraldan chiqishda kirish tarmog‗ida 
belgilangan joy uzeliga davom etadi. ATM va MPLS ning tavsiflangan 
o‗zaro ta‘sirlashish sxemalari bir-birini to‗ldiradi. Ularni birgalikda 
qo‗llab, operator IP/MPLS magistrali orqali IP-paketlar oqimlarini ham, 
boshqa formatdagi ma‘lumotlar oqimlarini ham yetkazib berish 
imkoniyatini oladi . 
MPLS 
texnologiyasining 
ATM 
texnologiyasiga 
nisbatan 
afzalliklaridan biri uning ikkinchi sathdagi mavjud texnologiyalarning 
amalda istagan kadrlar formatidan ATM, Frame Relay, PPP, Ethernet yoki 
boshqa formatidan foydalanuvchi bir necha turlariga ega (A-MPLS, F-
MPLS, P-MPLS va E-MPLS). 

335 
7.1 rasm. IP/MPLS va ATMning o‗zaro aloqa profili 
MPLSning bunday protokolli mustaqilligi transport tarmog‗ida zarur 
bo‗lgan moslashuvchanlik va keng ko‗lamlilik (qurilmani almashtirmasdan 
tavsiflarni 
modifikatsiyalash 
imkoniyati)ning 
yuqori 
darajasini 
ta‘minlaydi. Multimedia trafigining tavsifini o‗rgangandan so‗ng va MPLS 
texnologiyasidan foydalanishda tajriba to‗planganidan so‗ng operator 
boshqa sinflarga o‗tkazilgan oqimlarni, shu jumladan bugungi kunda eltib 
berish CBR va rt-VBR ATM xizmatlari yordamida ta‘minlanadigan, 
kechikishga sezgir bo‗lgan ma‘lumotlar oqimlarini belgilar yordamida 
kommutatsiyalanuvchi yo‗llarga o‗tkazishni boshlashi mumkin. 8.1-
rasmda IP/MPLS va ATM o‗zaro aloqa profili protokollarining steklari 
keltirilgan.
Internet 
(intranet) 
resurslariga 
kirishni 
ta‘minlash 
uchun 
foydalanuvchi virtual liniya tarmog‗iga ulangan ikkinchi sathni LLC va 
MAC protokollari turlaridan birini qo‗llashi mumkin. 

336 
MPLS domenining LER1 (Label Edge Router) chegaraviy 
marshrutizatori LLC protokoli kadrlariga belgi qo‗yadi va belgilangan 
kadrlar oqimini marshrutlashtirish (masalan, OSPF) va belgilarni 
taqsimlash LDP (Label Distribution Protocol) protokollari yordamida 
tanlangan LSP yo‗li bo‗ylab yo‗naltiradi. LSP yo‗li quyidagi tarmoq 
obyektlari orqali o‗tadi: LER1, LSR1, IP/MPLS va ATM, LSR2, LER2 
texnologiyali tarmoq kommutatori.
IP/MPLS va ATM texnologiyali tarmoqning tuzilish sxemasi 8.2-
rasmda keltirilgan. ATM kommutatori shaxsiy belgilarni (VPI, VCI), 
―LSR1 - ATM kommutatori‖ va ―LSR2 - ATM kommutatori‖
interfeyslarida IP-paketlarga biriktirish uchun qo‗llaydi. TE A terminaldan 
TE B terminalga oqim paketlari LSP yo‗l bo‗ylab MPLS domeni 
chegaralarida o‗tadi. MPLS domeni obyektlarida (kommutatsiyalovchi 
LER, LSR marshrutizatorlarida va ATM kommutatorlarida) paketlar L1, 
L2, L3, L4, L5 belgilar yordamida kommutatsiyalanadi. L2, L3, L4 
belgilar sifatida ATM texnologiyasida qo‗llaniladigan VPI virtual 
traktlarning identifikatorlari qo‗llaniladi.
7.2- rasm. IP/MPLS va ATM texnologiyali tarmoq tuzilishi 
Keyingi avlod tarmog‗i yadrosida kanallar kommutatsiyasi yoki 
paketlar kommutatsiyasi bo‗lgan rejimlardan foydalanish kerakligi 
to‗g‗risidagi masala deyarli bir qiymatli hal qilingan. Tarmoq yadrosida 
qo‗yidagi 
sabablarga 
ko‗ra 
paketlar 
kommutatsiyasi 
rejimidan 
foydalaniladi: 

337 
- birinchidan, paketli ma‘lumotlar trafigining jadalligi telefoniya 
trafigining jadalligidan katta bo‗ladi; 
- 
ikkinchidan, 
kanallar 
kommutatsiyali 
tarmoqlar 
mavjud 
resurslardan samarali foydalanmaydi, bunda aloqa kanali ulanish 
o‗rnatilgan paytdan boshlab to to‗liq uzilishigacha band bo‗ladi (xatto 
foydalanuvchi axborot o‗zatmayotgan holatda ham).
Undan tashkari, bu TCP/IP protokollar stekiga asoslangan paketlar
kommutatsiyasi tarmog‗i bo‗ladi. TCP/IP stekining muvaffaqiyati, uning 
tayanch kommunikatsiya texnologiyalaridan (PPP, Ethernet, Token Ring, 
Frame Relay, ATM, IP/MPLS, SDH dan) deyarli istalgani bilan kelishish 
qobiliyati izohlanadi. 
TCP/IP protokollaridan foydalanuvchi katta mikdordagi dasturlar va 
ilovalarning bozorda mavjudligi,TCP/IPni boshqa tarmoq protokollaridan 
afzalligiga imkon beradi. Nihoyat, TCP/Ipni hozirgi vaqtda eng tez 
rivojlanayotgan kompyuter tarmog‗i hisoblangan Internetda qo‗llanilishi, 
keyin avlod tarmog‗ida TCP/IP steki qo‗llanilishini yuqori darajadagi 
ishonch bilan aytishga imkon beradi. 

Download 6,74 Mb.