“
0 ‘zDEUAvto” qo‘shma korxonasining amerika avtomobil ishlab
chiqarish giganti “Jeneral Motors”(General Motors)
tarkibiga singdirilishi
oqibatida
bugungi talablarga to'la javob beradigan, yuqori tezlikka ega, har
tomonlama qulay hamda yoqilg‘ini tejaydigan yengil avtomobil laming yan
gi rusumlarini ishlab chiqarish maqsad qilib qo‘yilgan. Buning natijasida
0 ‘zbek
tilida ushbu soha terminologiyasi tubdan takomillashdi.
0 ‘zbek ter-
minologiyasi “Tiko” (Tiko,) “Damas” (Damas), “Neksiya” (Neksia), “La-
setti”
(Lacetti), “Matiz” (Matiz), “Spark” (Spark), “Epika” (Epika), “Kapti-
va” (Kaptiva), “Malibu” (Malibu), “Kobolt” (Cobolt) singari Respublikada
konveyyerga qo‘yilgan yengil avtomobillaming tijoriy nomini anglatuvchi
atamalar hisobiga yana ham boyidi.
Sobiq sho‘rolar davlatining tanazzulga uchrashi va qulashidan keyin
kommunistik mafkura bilan bog‘liq barcha tushunchalar, ulami ifodalovchi
so‘z hamda terminlar o‘zbek tili lug‘at tarkibidan batamom barham topdi.
0 ‘zbekiston mustaqil va suveren davlat sifatidajamiyatni tom m a’noda-
gi demokratiya asosida taraqqiy toptirish y o ‘lini tanladi. Demokratik jam i
yatni va davlatni barpo etishda milliy davlatchilik an’anlariga alohida e ’ti-
bor qaratildi. Milliy tiklanish va o ‘zlikni anglash yo‘nalishi ustuvor, deb
e’lon qilindi.
Turmushda tubdan sodir boTgan ijtimoiy-siyosiy, m a’naviy-madaniy
o‘zgarishlar yangi tushunchalar, yangi nomlanishlaming voqelanishiga
olib keldi.
0 ‘zbek tilining leksik xazinasi mustaqil
mamlakat yuritayot-
gan milliy siyosatni aks ettiruvchi rang-barang so‘zlar va terminlar bilan
kengaydi. Bunday terminlar safiga tubandagi faktik misollami kiritamiz:
milliy о 'zlik, milliy davlatchilik, milliy siyosat, siyosiy islohot, та ’naviy
qadriyat, Harakatlar strategiyasi, “Obod mahalla ”, Ma ’naviyat va та ’ri-
fa t markazi, yo 7
xaritasi va sh.k.
Bo‘linish tamoyillari negizida yangi davlat boshqamvi organlarining
tuzilishi va faoliyat olib borishi pirovard natijada
Oliy Majlis, senat, Vazir-
lar Mahkamasi, qonun chiqaruvchi organ, ijro etuvchi organ, nazorat qi-
luvchi organ, sud hokimiyati, departament, konsern, xolding, kompaniya,
hokimlar instituti, nodavlat ijtimoiy birlashma, mas ’uliyati cheklangan ja -
moa, Yoshlar ittifoqi, Xotin-qizlar qo ‘mitasi kabi k o ‘pdan ko‘p terminlam-
lng muomalaga kirishiga turtki berdi.
0 ‘zbekistonda bozor iqtisodiyoti munosabatlariga o ‘tilishi asosida ter-
minologik leksika
milliy valyuta, kichik biznes, о ‘rta biznes, xususiy tad-
birkorlik, qimmatli qog ‘ozlar bozori, tadbirkorlar palatasi, konsalting, in-
53
jiniring, lizing firma, biznes-inkubator, biznes-reja, diller, makler, demping,
davlat boji, mulk dahlsizligi, likvid aksizlar, fyuchers bitimlar, majburiy ijro
singari qator yangi terminlar bilan tag‘in ham kengaydi.
M a’lumki, CTzbekiston kamdan kam uchraydigan ulkan yoqilg‘i-ener-
getika manbalariga egaligi bilan dong chiqargan. Neft, gaz va kondensat-
ning g ‘oyat katta zahiralari nafaqat ichki ehtiyojni to‘la
qondirish, balki
ulami xorijga eksport qilish imkonini yaratdi.
Ushbu sohaga taalluqli
neft zaxirasi, neft koni, neft mahsulotlari, gaz
kondensati, metan, og'ir neft, propan, butan, polim er materiallar, po-
lietilen, polivinilxlorid, nitrilakril kislota, suyultirilgan gaz, xom neft sing
ari turfa terminlar darsliklar, o ‘quv qo‘llanmalari, ilmiy-ommabop adabiy-
ot hamda mahalliy matbuot sahifalarida faol qo‘llanib kelmoqda.
Milliy istiqloldan so‘ng 0 ‘zbekistonda kechgan agrar islohat, so‘zsiz,
qishloq xo‘jaligini qayta qurishda yetakchi ahamiyatga ega bo‘ldi. Sobiq
sho‘rolardan qolgan kolxoz va sovxozlar tugatildi. Qabul qilingan “Yer
kodeksi”ga muvofiq dehqon va fermer yer mulkdoriga aylandi. Fermer
xo‘jaliklari o ‘zlariga bildirilgan umid va ishonchni sharaf bilan oqladilar.
Respublika agrar sektorida olib borilayotgan islohatlar
mulkdor, mulk-
dorlar sinfi, ferm er xo ‘jaligi, ко ‘p ukladli iqtisodiyot, tomorqa xo ‘jaligi,
subsidiya, pay, investitsiya, investor, innovatsiya, ijara pudrati, yangicha
xo ja likvu ritish singari mutlaqo yangi tushuncha va realiyalaming yuzaga
chiqishini ta ’minladi.
M a’lumki, o ‘tgan asming oxiri-yangi XXI asming boshida jahon ahli
o ‘ta jiddiy va xavfli bir jihat, ya’ni inson va tabiat o ‘rtasidagi asimmetrik
munosabat, to‘g ‘rirog‘i, insonning tabiat qonuniyatlariga bepisandlik bilan
aralashuvi natijasi oqibatida tabiatdagi muvozantning izdan chiqishi, azon
qatlamining yemirilishi, haroratning m e’yordan ko‘tarilishi, muzliklaming
erishi bilan chambarchas bog‘liq ekologik hodisalarga o‘z diqqatini qa-
ratishga majbur bo‘ldi.
Chunonchi, nafaqat Markaziy Osiyo, balki Yevro-
pa mamlakatlari uchun ham katta xavf tug‘dirayotgan Orol fojiasi shular
jumlasidandir. Orol dengizining hozirgi sathini saqlab qolish, suvning
qochishi oqibatida dengiz o ‘zanidan osmonga ko‘tarilayotgan tuz va qum
bo‘ronlarining oldini olish, suv qochgan yerlarga turli daraxtlar ekish, iho-
talar barpo etish orqali dengiz bo‘yida hayot kechirayotgan aholi turmush
tarzini yaxshilash, sog‘ligini himoyalash singari ustuvor maqsadlarni ha-
yotga tatbiq etish maqsadida mamlakatimizda Ekologiya harakati tashkil
etildi.
Ushbu ekstralingvistik omil, tabiiy, ijtimoiy xarakterga ega tilda
54
ham aksini topdi, ya’ni boshqa tillarda bo‘lgani kabi o ‘zbek tili ekologik
terminologiyasi o ‘z taraqqiyotining navbatdagi bosqichiga qadam qo‘ydi.
g ir necha asrlik shakllanish jarayonini boshidan kechirgan ekologik ter-
itiinlar sistemasi ayni vaqtda
ekologik vaziyat, ekologik fojia, ekopoyezd,
