|
Partonimiya tilda xolo-meronimik, y a ’ni butun-bo‘lak munosabatiniBog'liq H. Dadaboyev - O`zbek terminologiyasi
Partonimiya tilda xolo-meronimik, y a ’ni butun-bo‘lak munosabatini
reailashtiruvchi hodisa sanalib, u tilning leksik-semantik sathi, ayniqsa,
terminologik sistemasida yaqqol namoyon bo‘ladi. Chunonchi,
armiya
xolonimi
korpus, diviziya, brigada, polk, batalyon, rota, vzvod, bo'lim;
anatomiyaga oid
gavda butunnomi bosh, ko ‘z, quloq, og'iz, bo‘yin, yelga,
ко ‘
krak, bel, chanoq, but, qo ‘I, bilak, barmoq, oyoq, tizza,panja;
ekologi-
yaga xos
tog ‘ xolonimi dara, cho ‘qqi, yonbag ‘ir, tepalik, о ‘r, qir, jar, zo-
vur; botanikaga doir
daraxt
butunnom
o ‘zak-tana, shox-butoq, novda,
barg-yaproq, gul-chechak, tomir-ildiz, po ‘stloq
kabi meronimlami o‘zida
birlashtiradi.
Leksik-semantik sathda keng ifodasini topgan graduonimik munosa-
batlar terminlar sistemasida ham tez-tez voqelanadi. Xususan, ushbu mu-
nosabat yer sathining gorizontal ko‘rinishini anglatuvchi
qir-adir-tepa-tog';
dasht-cho'l-biyobon-sahro
terminlari orasidagi darajalanishda namoyon
bo'lgan. Ayni
munosabatni mehnat staji- maxsus mehnat staji-uzluksiz
mehnat staji-umumiy mehnat staji
kabi yuridik,
zonani qurolsizlantirish-che-
garani qurolsizlantirish-hududni qurolsizlantirish-mamlakatni qurolsizlant-
irish-mintaqani qurolsizlantirish-qit ’ani qurolsizlantirish
singari harbiy ter
minlar darajalanishida ham kuzatamiz.
Tilshunoslik terminlari tizimiida sodir bo‘luvchi graduonimiya
so'z-
so'z birikmasi-sodda gap-uyushiq kesimli gap-uyushgan gap-qo‘shma
gap- matn
munosabatida yaqqol aks etadi.
Botanikada
daraxt
terminining graduonimik munosabati
urug ‘-nihol-
ko 'chat-daraxt
tarzida voqelanadi.
0 ‘zbek terminologiyasi tilning leksik qatlami singari ochiq sistema
hisoblanib, unda yuqorida kuzatilgan paradigmalar qatori, sinonimik va
antonimik munosabatlar ham voqelanadi.
Sinonimlar boshqa tillardagi kabi o ‘zbek termiologiyasi sistemasida
ham faol qo‘llanuvchi leksik birliklar sanaladi. 0 ‘zbek terminologiyasining
barcha shakllanish va rivojlanish bosqichlarida mavjud b o ig an termin-si-
nonimlaming salmoqli ulushini mutlaq sinonimlar tashkil qiladi:
bilga-bil-
guchi
|
| |
