150
21- Ma`ruza. Axborot xavfsizligi ta`minotining shakllari usullari va vositalari.
Reja:
1.
Axborot – kommunikatsion tizimlar va tarmoqlar xavsizligiga qo`yiladigan
talablar.
2.
Axborot xavfsizligining siyosati.
3.
Axborot xavfsizligi bo`yicha standartlar va spetsifikattsiyalar.
Tayanch iboralar
Kompyuter jinoyatchiliklari, internet, veb sayt, e mail, global, unifikatsiyalangan
hujjatlar, supervisor, internet uyushma, konfidentsialliklik
,
kriptografiya.
1. Axborot – kommunikatsion tizimlar va tarmoqlar xavfsizligiga qo`yiladigan
talablar
Axborot xavfsizligining huquqiy ta`minoti - axborotni himoyalash tizimida bajarilishi
shart bo`lgan qonunlashtiruvchi dalolatnomalar me`yoriy-huquqiy hujjatlar, qoidalar
yo`riqnomalar, qo`llanmalar majmui. Hozirda axborot xavfsizligining huquqiy
ta`minoti masalasi ham amaliy, ham qonunchilik jihatidan faol o`rganib chiqilmokda.
Komp’yuter jinoyatchiliklarini qilish instrumentlari sifatida
telekommunikatsiya va
hisoblash texnikasi vositalari, dasturiy ta`minot va intellektual bilim ishlatiladi.
Komp’yuter jinoyatchiliklarini qilish sohasi sifatida nafaqat komp’yuterlar, global va
korporativ tarmoqlar (Internet/Intranet), balki axborot texnologiyasining zamonaviy,
yuqori unumli vositalari hamda axborotning
katta hajmi ishlanadigan, masalan,
statistik va moliya institutlari,tanlanadi.
SHu sababli, har qanday tashkilot faoliyatini turli-tuman axborotni olish uchun qo`lda
yoki hisoblash texnikasi vositalari yordamida ishlash, axborotni tahlillash natijasida
qandaydir muayyan echimlarni olish va ularni aloqa
kanallari orqali uzatishsiz
tasavvur etib bo`lmaydi. Kom’pyuterga ham tajovuz ob`ekti, ham tajovuz qiluvchi
instrument sifatida qarash mumkin. Agar komp’yuter faqat tajovuz ob`ekti bo`lsa,
qonun buzilishini mavjud huquqiy me`yorlar orqali baholash mumkin. Agar
komp’yuter faqat instrument bo`lsa «texnik vositalarni qo`llash» alomati etarli bo`ladi.
YUqoridagi tushunchalarni birlashtirish mumkin komp’yuter bir vaqtning o`zida ham
instrument ham ob`ekt. Xususan, bunday vaziyatga mashina axborotining o`g’irlanishi
fakti taalluqli.
Agar axborotning o`g’irlanishi
moddiy va ma`naviy boyliklarning yo`qotilishi bilan
bog’liq bo`lsa, bu fakt jinoyat sifatida baholanadi. SHuningdsk, agar ushbu fakt bilan
milliy xavfsizlik. mualliflik manfaatlari bog’liq bo`lsa, jinoiy javobgarlik O`zbekiston
151
Rsspublikasi qonunlarida bevosita ko`zda tutilgan.
Har qanday davlatda axborot xavfsizligining huquqiy ta`minoti
xalqaro va milliy
huquqiy me`yorlarni o`z ichiga oladi.
Axborot xavfsizligi bo`yicha qonunlarni O`zbekiston Rsspublikasi butun qonunlar
tizimining ajralmas qismi sifatida tasavvur qilish mumkin, xususan:
-
tarkibida axborotlashtirish masalalariga doir me`yorlar bo`lgan konstitutsiya
qonunlari:
-
tarkibida axborotlashtirish masalalariga doir me`yorlar bo`lgan
umumiy asosiy
qonunlar (mulk, er osti boyliklari, er, fuqorolar huquqi, fuqarolik, soliq xususida);
-
xo`jalikning alohida tuzilmalariga, iqtisodiyotga, davlat organlari tizimiga tegishli
boshqarish va ularning maqomini aniqlash bo`yicha qonunlar. Bu qonunlar axborot
masalalari bo`yicha alohida me`yorlarni o`z ichiga oladi;
-
munosabatlarning, mutaxassislik sohalarining, jarayonlarning
muayyan muhitiga
butunlay tegishli maxsus qonunlar. Bularga axborotlashtirish bo`yicha qonunlar
taalluqli:
-
axborotlashtirish sohasidagi qonun talablarining bajarilishini reglamentlovchi
me`yoriy hujjatlar;
-
qonunlar bilan belgilangan axborotlashtirish sohasidagi me`yoriy hujjatlar;
-
tarkibida axborotlashtirish sohasida qonun buzilishiga javobgarlik me`yorlari
bo`lgan O`zbekistan Respublikasining huquqni muhofaza qilish qonunlari.
Komp’yuter tarmoqlari xavfsizligini ta`minlovchi davlat
huquqiy mexanizmining
rivojlanmagan sharoitida korxonaning davlat va xodimlar jamoasi bilan
munosabatlarni huquqiy asosda rostlovchi hujjatlari jiddiy ahamiyatga ega bo`ladi.
Bunday muhim hujjatlar tarkibiga quyidagilarni kiritish mumkin:
-
korxona (firma, bank) ustavi;
-
jamoa shartnomasi;
-
jamoa xodimlari bilan tuzilgan, tijorat siri bo`lgan ma`lumotlar
himoyasini
ta`minlash bo`yicha talablarga ega mehnat shartnomalari;
-
ishchi va xizmatchilarning ichki mehnat tartib qoidalari;
-
raxbarlar, mutaxassislar va xizmat ko`rsatuvchi xodimlarning mansab bilan
bog’langan majburiyatlari.
