9
hayot faoliyat xavfsizligi faoliyatning hamma shakllari va omillarini nazarda tutadi.
Hayot faoliyatga to`g’ri kelmaydigan elementlar tizimi, ximiyaviy hamda biologik faol
moddalar yashirin xavfga egadir.
Xavflar taksonomiyasi
- bu murakkab hodisalarni, tushunchalarni, kishi
faoliyatiga qaratilgan narsalarni tasniflash va tizimlash to`g’risidagi fandir. U faoliyat
xavfsizligi borasida bilimlarni uyushtirishda, xavflarning tartibini yanada chuqurroq
o`rganishda katta ahamiyatga ega. Taksonomiya yangi fan bo`lib, hali to`la ishlab
chiqilmagan. Biroq uning ayrim qismlari quyidagilarni tashkil etadi:
- kelib chiqishi bo`yicha xavflar: tabiiy, texnik, ekologik, aralash bo`ladi;
- rasmiy standartga asosan fizik, ximiyaviy, biologik va ruhiy turlarga bo`linadi;
- salbiy oqibatlarning ro`y berish vaqti bo`yicha impul’siy (beixtiyor harakat) va
kumulyativ (tusatdan keluvchi) turlarda bo`ladi;
- xavflar tarqalishiga yo`l qo`ymaslik bo`yicha (lokalizatsiya) – litosfera,
gidrosfera, atmosfera va koinot bilan bog’liq bo`ladi;
- kelib chiqadigan oqibatlariga ko`ra charchash, kasallanish, jarohatlanish,
halokatlar, yong’inlar ko`rinishida bo`ladi;
- keltiradigan zarari bo`yicha ijtimoiy, texnik, ekologik va boshqa turlarga bo`linadi;
- namoyon bo`lishi bo`yicha maishiy, sport, yo`l-transport, ishlab chiqarish va harbiy
bo`ladi;
- olamga ta`siri bo`yicha o`ta ta`sirchan (zaharlar, kislotalar) va
sust (narkotik moddalar, arok, sigaret) bo`ladi. Sust ta`sir deganda odamning o`zi
sababchi bo`ladigan xavf tushuniladi.
Xavflar ruyxati – bu aniq bir tartiblar bo`yicha qo`yilgan nomlar, atamalardir
(o`zgaruvchan harorat, havo harakatining tezligi, havo bosimi, yorug’lik, havoni
ionlash, portlash, gerbitsid, shovqin, tebranish, yong’in, zaharli moddalar, lazer nuri,
elektr yoyi va boshqalar). Har bir tekshiriladigan ob`ektda o`tkaziladigan aniq
tekshirishlar uchun shu ob`ekt (tsex, ish joyi, texnologik jarayon, kasb) da uchraydigan
xavflar ruyxati tuziladi.
