11
Tavakkalni aniqlash qancha taxminiy bo`lishiga qaramay, uni aniqlashning quyidagi
to`rt yo`li mavjud:
1. Muhandislik yo`li statistikaga, takrorlanishlarni hisoblashga,
xavfsizlikning
taxminiy tahliliga, «xavflar daraxti» qurishga asoslanadi.
2. Modellash yo`li (andozalash) odamga, guruhga, kasbga ta`sir qiluvchi omillar
modelini qurishga asoslangan va h.k. Bu yo`l bilan hisoblashga ma`lumotlar topish
ancha qiyin.
3. ekspert (tekshirish) yo`li ma`lumotlarni ekspertlardan (mutaxassislardan) so`rab
yig’ishga asoslangan.
4. Ijtimoiy yo`l odamlardan so`rab surishtirib, aniq xulosa chiqarishga asoslangan.
Bu yo`llar «T» ni har xil
nuqtai nazardan tavsiflaydi, shuning uchun hammasi birga
qo`llaniladi.
Tavakkalning yo`l qo`ysa bo`ladigan fikr yuritish usuli
xavfsizlik
texnikasi, mutlaq
xavfsizlikni yaratib berishga asoslangan. Ammo bunday holatni (ya`ni, T=0) yaratib
berish amalda mumkin emas. SHuning uchun, yo`l qo`ysa bo`ladigan (YQB) «T» ning
fikr yuritish usuli qabul qilinadi. «T» o`z
ishiga texnik, ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy
jarayonlarni oladi. «T» da ayrim murosalarga borishga to`g’ri keladi.
Texnik tizimning xavfsizligini ko`tarish uchun iqtisodiy
imkoniyatlarning cheksiz
emasligi ma`lum. Agar xavfsizlikka qancha ko`p xarajat qilinsa, ijtimoiy sohalarga
shuncha kam xarajat qilishga to`g’ri keladi.
Tavakkalning YQB mintaqasi
shunday minimal chegaraki, unda ijtimoy va texnik
mablag’lar ma`lum mutanosiblikka ega (2.1.-rasm). Tavakkalni tanlashda uni hisobga
olish kerak va jamiyat shu bilan qanoatlanishga majbur.
Jahonning ayrim mamlakatlarida, masalan, Gollandiyada
tavakkalning YQB qiymati
qonuniy asosda belgilangan. O`lim hodisalarining maksimal YQB darajasi bir yilda 10
-
6
deb olingan. Odatda, tavakkalning YQB mintaqasi 10
-8
bo`lsa, bu juda kichik qiymat
hisoblanadi.
