110
13.6.-rasm. Nollashtirishning printsipial sxemasi.
Rasmda ko`rinib
turibdiki, nolli o`tkazgich himoyalanadigan uskuna korpusiga
biriktirilgan. Bunda korpusda xavfli kuchlanish hosil bo`lishi bilan, fazalar va nolli
o`tkazgich orasida bir fazali qisqa tutashuv sodir bo`ladi. YA`ni zanjir bo`yicha: faza-
korpus-nolli o`tkazgich bo`yicha qisqa tutashuvning
katta toki oqa boshlaydi va
buning natijasida eriydigan saqlagich (saqlash qurilmasi) yoki avtomatik ajratkich
ishlaydi.
13.7.-rasm. Nollashtirilmagan elektr uskunasi setidagi tutashish.
Nolli utkazgich uzilgan kungi lsiz voqealarda jarohatlanish xavfini kamaytirish
takroriy nollashtirish orqali amalga oshiriladi. elektr havo tarmoqlarida takroriy
nollashtirish har 200 m da va elektr uzatish liniyalar oxirida bajariladi.
Nolli
o`tkazgichni binoga kirish oldidan ham erga ulash kerak. Quyida nollashtirilmagan
uskunaning setidagi qisqa tutashuvga oid sxemasini ko`rib o`tamiz.
17.7.-rasmda alohida erga ulangan elektr uskunasi korpusiga fazadan tutashuv
bo`lganda nollashtirilgan elektr uskunasi U
k
kuchlanish ostida qoladi ya`ni,
з
з
ф
k
R
R
R
U
U
0
, (13.7.)
Transformator yoki generator setidan quvvat oluvchi cho`lg’am
neytralini erga ulash
qarshiligida R
o
kuchlanishni pasayishi U
o
z
f
k
R
R
U
U
0
, (13.8.)
ni tashkil etadi.
U holda erga nisbatan bunday kuchlanishga neytral, nol o`tkazgich va unga ulangan
barcha metall qismlar ham ega bo`ladi. Agar U
f
=220 V, R
0
=R
3
=4 Om deb qabul qilsak
111
unda U
0
= 110 V bo`ladi. Qisqa tutashuv toki I
k
=U
f
/R
0
+R
z
ushbu sharoitda 27,5 A ga
teng bo`ladi. Bunday tok eriydigan saqlagichni kuyishi yoki avtomatni ishga tushishi
uchun etarli bo`lmaydi.
Buning xavfliligi shundan iboratki, bunda to`g’ri himoyalangan
elektr uskunasi ham
kuchlanish ostida qoladi. YA`ni ishlab chiqarish korxonasining bir korpusidagi
uskunalar noto`g’ri erga ulanganda faza uzatish korpusga qisqa tutashadi va qo`shni
korpusdagi soz va erga to`g’ri ulangan elektr uskunalari ham xavfli kuchlanish ostida
qoladi va bu ko`p sonli halokatlarga sabab bo`lishi mumkin.
Nollashtirishni hisoblashdan asosiy maqsad
- tokdan
maksimal darajada himoyani
taminlash uchun nolli uzatishda ishlatiladigan simni kesimini aniqlash hisoblanadi.
Eruvchi saqlagichni kuyishi uchun tutashuv toki quyidagicha aniqlanadi.
н
к
КI
I
,
(13.9.)
bu erda I
n
– eriydigan jihozning nominal toki; K-qisqa
tutashuv tokining karralik
koeffitsienti. Hisoblashda K=3 qabul qilinadi.
Ishlab chiqarishda ko`p hollarda ko`chma elektr qurilmalari (uskunalari) ham
ishlatiladi. SHu sababli, ularda elektr tokidan jarohatlanish xavfi juda yuqori bo`ladi.
Buni oldini olish uchun ularni nollashtirishga qattiq talablar qo`yilishi kerak. Bunga
qo`shimcha ravishda nolli o`tkazgich holati haqida signal beruvchi qurilmani jihozlash
maqsadga muvofiq bo`ladi.
