Uchinchi b o ‘lim
A V T O M A T L A SH T IR ISH T IZ IM L A R IN I LOYIHALASH
X X I bob.
TEXNOLOGIK JARAYONLARNI
AVTOMATLASHTIRISH TIZIMLARINI LOYIHALASH
21.1- §. AVTOMATLASHTIRISH TIZIMLARINI LOYIHALASH
MASALALARI VA ULARNING VAZIFASI
Sanoatning kimyo, oziq-ovqat va boshqa tarm oqlarining amaldagi
korxonalarini zamonaviylashtirish va yangilarini yaratish ishlab chiqarish
jarayonlarini avtomatlashtirishning turli masalalarini hal qilish bilan b o g iiq
katta hajmdagi ishlarni bajarishni ko‘zda tutadi. Avtomatlashtirish
tizimlarini
ishlab chiqish va bevosita ishlab chiqarish jarayonlariga joriy qilish — ko‘p
bosqichli jarayondir. Unga ilmiy tadqiqot, loyihalash va montaj-sozlash
ishlari, shuningdek, ishlatish jarayonida avtom atlashtirish tizimlarining
ishonchli ishlashini ta ’minlovchi tadbirlar majmuasi kiradi.
Zam onaviy ishlab chiqarishning ishlab chiqarish jarayonlarini av-
to m a tla sh tiris h d a hal q ilin ad ig an m asalalar m u tax assislard an tu rli
avtom atlashtirish asboblarining tuzilish va ishlash prinsiplarini,
avtomatik
tizim larning turli ko‘rinishlari va sinflarini yasash m etodlarini bilishni
ham , texnologik jarayonlarni avtom atlashtirish sohasidagi ishlar bilan
birga aniq va bir qiymatli almashish m um kin b o ig a n um umiy texnik tilni
egallashni ham talab qiladi. Bu b iro r texnologik jaray o n in i av to
m atlashtirishning m antiqiy hisoblangan va texnik jihatdan asoslangan
tizim ining avtom atlashtirish tizim larini m ontaj qilish, sozlash va ishlatish
masalalari bilan shug‘ullanuvchi mutaxassislar uchun birday tushunarli
b o iad ig an tilda ifodalanishi kerak demakdir. Bunda
barcha mutaxassislarda
yaratilayotgan avtom atlashtirish tizim ining asbob bilan ta ’m inlanishi,
berilgan rostlash qonunlarini amalga oshirish, asboblarni va avtom at
lash tirish vositalarini m ontaj qilish usullarini, im pulsli va buyruq
liniyalarini, va m anba liniyalarini o ‘tkazish sohasida tushuncha yagona
b o iis h i kerak.
Bu, bir so‘zdan tushunishga, masalan, montaj ishlarida ishlovchilar
tizim ni ishlab chiqish yoki ishlatish jarayonida montajchilarning bevosita
ishtirokisiz qay tarzda erishish mum kin?
Bunday bir-birini tushunish
maxsus ishlab chiqiladigan texnik hujjat vositasida ta ’minlanadi, bu hujjat
texnologik jarayonni avtomatlashtirish loyihasi deyiladi.
21.2 - §. AVTOMATLASHTIRISH TIZIM LA RIN I
LOYIHALASH BOSQICHLARI
Yangi sanoat obyektlarini qurish va mavjud korxonalarni qayta qurish
loyiha asosida amalga oshiriladi. Loyiha texnikaviy hujjatlaming kompleksidan
iborat b o ‘lib, bularga obyektni qurish yoki qayta qurish zaruriyatini
prinsipial tarzda asoslovchi yozuvlar, nostandart
uskunalarni tayyorlash
uchun lozim b o ‘lgan, shuningdek, ham m a turdagi qurilish-m ontaj va
sozlash ishlarini amalga oshirish uchun kerak b o ig a n hisoblashlar va
chizm alar kiradi.
Q urilayotgan obyektning m urakkabligiga qarab, lo y ih a m a ’lum
qismlardan iborat boiadi. Loyihada texnika - iqtisodiy, texnologik, qurilish,
santexnika, elektr, avtom atika kabi qism lar b o ‘lishi m um kin. Avto
m atlashtirish loyihasining bir bo ‘limi b o ‘lgan
texnologik jarayonlarni
nazorat qilish va avtomatik rostlash ham da boshqarish qismini shu sohaga
ixtisoslashtirilgan tashkilot yoki texnologik loyihalash institutining avto
m atlashtirish b o ‘limi (guruhi) amalga oshiradi. Bu loyiha texnologik
jarayonlarning ratsional ishlashini va uskunalar ishidagi xavfsizlikni
ta ’minlovchi nazorat-o‘lchov asboblarini, rostlagichlar, avtomatika va signa
lizatsiya qurilmalarini, loyihalashtirilayotgan obyektda ishlatiladigan texni
kaviy hujjatlarni o ‘z ichiga oladi.
Loyihalashni bajarishda loyihaning texnologik qismini tuzuvchi tashkilot
va yoki buyurtm achi bergan topshiriq asos bo ‘lib xizmat qiladi.
Ayrim
vaqtlarda topshiriqni tuzishda avtom atlashtirish loyihasini bajaruvchi
tashkilot ham jalb etiladi. Loyihalash topshiriqlariga quyidagilar kiradi: a)
loyihalashtirilayotgan obyektning tarkibi, texnologik jarayonning qisqacha
bayoni, qurilm a va uskunalarning harakteristikasi; b) atro f m uhitning
tavsifi ko‘rsatilgan holda, nazorat qilinadigan va rostlanadigan kattaliklar-
ning natijasi; c) nazorat qilish va rostlashda
ruxsat etilgan xatolar va
asboblarning funksional belgilari (ko‘rsatish, yozish, integrallash, signa
lizatsiya va boshqalar).
N azorat, avtom atik rostlash va boshqarish tizim larini loyihalash
maxsus ko‘rsatmalarga muvofiq amalga oshirilishi mumkin.
Ishlab chiqarish jarayonlarini avtom atlash
tirish tizimlarini loyihalash bosqichida boshqa-
rishning texnologik obyektlari (BTO) mufassal
tahlil qilinishi kerak. Bunda tahlil tizim i bo ‘iishi,
ishlab chiqarish jarayonini texnik jihozlash va
texnologiya, xomashyo, va tayyor mahsulot sifati,
jarayonni boshqarishni
tashkil etish nuqtayi naza-
ridan tadqiq etishni ko‘zda tutish lozim. Tahlil
jarayonida aniq ishlab chiqarishning texnologik
jarayonlari o ‘rganiladi, jarayonni ifodalovchi kat-
taliklar aniqlanadi, ular orasidagi o ‘zaro bog‘-
lanish topiladi.
