14
Ishlab chikarish sxemasi turlarining ko‘pligi ularda ishlab chiqariladigan mahsulot soniga bog‘liq.
Kam quvvatli korxonalarda ko‘proq maxsulotlarni ishlab chiqarish
tugallanmagan tsikl asosida
bajariladi, bunda korxona uchun ajratilgan resurslardan (ajratilgan maydon, materiallar, ishchi
kuchi, jixozlar) ratsional foydalaniladi.
Kiyim ishlab chiqarish jarayonining tugallangan texnologik tsikli ko‘prok o‘rta va katta quvvatli
korxonalarda qo‘llaniladi. Korxonalarning quvvati qanchalik katta bo‘lsa, ular shunchalik
ixtisoslashtirilgan bo‘ladi. Bu esa, zamonaviy texnika va texnologiyadan foydalanish darajasini
oshiradi.
6 - rasm. Korxona turlarining klassifikatsiyasi
Nazorat va muxokama savollari.
1. Tikuv korxonalarining turlari.
2. Tugallangan va tugallanmagan tsikli tikuv korxona turlari.
3. “Texnalogik jarayon” va “Ishlab chiqarish jarayon”larining tushinchasi.
Quvvati bo’yicha
Ixtisoslashtirilishi
bo’yicha
Koopеratsiyalasht
irish bo’yicha
Ishlab chiqarish
jarayoni
sxеmasi
bo’yicha
Kichik quvvatli
O’rtacha quvvatli
Katta quvvatli
Ko’p assortimеntli
Ixtisoslashtirilganli
i
Mustaqil korxona
Birlashma
Tugallangan siklli
Tugallanmagan siklli
IIChB
STSB
TIChB
Bosqich bo’yicha
Dеtallar bo’yicha
Tikuv kor-
xonasi
15
MA`RUZA № 3 (2 soat)
MAVZU:
TIKUV BUYUMLARNI TAYYORLASH TEXNOLOGIYASI VA
TEXNOLOGIK JARAYONLAR
Reja:
1. Tikuv buyumlarni yakka, seriyali va ommaviy ishlab chiqarish turlari. Ularning afzallaga va
kamchiligi
2. Texnologik jarayon tushunchasi.
Tikuv buyumlarni yakka, seriyali va ommaviy ishlab chiqarish
Tikuv korxonalari tayyorlanadigan maxsulot turlari, takrorlanuvchanlik darajasi va korxonani
ixtisoslashtirilishiga ko‘ra yakka, seriyali va ommaviy ishlab chiqarish turlariga bo‘linadi.
Yakka ishlab chiqarish turida bir-biridan farq qiladigan buyumlar donalab tayyorlanadi. Ular
konstruktiv va texnologik jixatidan bir-biriga o‘xshamaydi. Ularni tikishda qo‘llaniladigan gazlama
turlari,
buyumni mavsumbopligi, o‘lcham va bo‘ylari, tashqi qo‘rinishi boshqa modellardan farq
qilib turadi.
Buyumni yakka tartibda ishlab chiqarish uchun kuyidagi ishlar olib boriladi: buyurtmachidan
o‘lcham olish, unga mos modelni tanlash, asos konstruktsiyasini tuzish,
modellash, andaza
tayyorlash, bichish, tikish usullarini tanlash va tartibini aniqlash, buyurtmachini gavdasiga moslash
va ishlab chiqarish jarayoniga tushirish. Yakka ishlab chiqarishda texnologik jarayon ikki bosqichga
ajratiladi: bichish va tikish. Bichish jarayonida buyum yakka xolda donalab bichiladi. Bu usulni
kamchiligi shundaki, andazalar orasidagi chiqindilar ko‘p bo‘lib, gazlamadan ratsional foydalanish
imkoniyati bo‘lmaydi. Bu esa buyumni tannarxiga ta`sir etadi. Yakka tartibda ishlab chiqariladigan
buyumlarni tannarxi ommaviy ishlab chiqariladiganiga nisbatan ancha katta bo‘ladi.
Tikish jarayoni bitta ishchi yoki bir-nechta ishchilar tomonidan bajariladi. Avval buyum birinchi
o‘lchab ko‘rishga tayyorlanadi. Tikish jarayonida
yuqori unumli mashinalar, avtomat va
yarimavtomatlarni qo‘llash chegaralanadi, chunki ularning quvvatlaridan ratsional foydalanish
imkoniyati bo‘lmaydi, ko‘l mexnati ko‘p ishlatiladi. Mexnatni mexanizatsiyalashtirish darajasi past
bo‘ladi. Natijada buyumni yakka tartibda tikish vaqti ommaviy tikish vaqtiga qaraganda 3-5 marta
ko‘p bo‘ladi. Yakka tartibda ishlab chiqaradigan jarayonlarning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari past
bo‘ladi.
Ishlab chiqarishning bu turiga atelelar va yakka tartibda buyurtma bilan kiyim tikuvchi ustaxonalar
kiradi.
Seriyali ishlab chiqarish turida ma`lum vaqt ichida bir necha xil bir turli buyumlarni kichik
seriyalarda navbatma-navbat ishlab chiqariladi. Buyumlarni seriyali tayyorlashda
avval bir kiyim
to‘pi ishlab chiqariladi, so‘ng keyingi to‘pga o‘tiladi. Masalan, ayollar ko‘ylagi tikilgandan so‘ng,
ayollar kostyumi tikiladi. Bir to‘p kiyimlarni tikib bo‘lguncha texnologik jarayon o‘zgarmaydi.
Ishlab chiqarishning bu turida universal va maxsus mashinalar, presslar, moslamalar, zamonaviy
asbob-uskunalar
keng ishlatiladi, materiallardan va asbob-uskunalardan unumli foydalaniladi.
Buyumlarni yakka tartibda ishlab chiqarishga nisbatan andazalar orasidagi va boshqa chiqindilar
miqdori kamayadi, mexnat unumdorligi oshadi. Bu esa maxsulotni tannarxini kamayishiga olib
keladi va texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari yuqoriroq bo‘ladi.
Ommaviy ishlab chiqarish turida doimiy ravishda ko‘p miqdorda bir xil turdagi buyumlar ishlab
chiqariladi. Ommaviy ishlab chiqarishda ishlab chiqarish jarayoni ixtisoslashtiriladi. Bunda ishlab
chiqarishni xar bir bosqichi aloxida tsexlarda bajariladi: tajriba,
tayyorlov, bichish, tikish va
pardozlash tsexlari. Bu esa barcha texnologik jarayonlarida yuqori unumli texnika va
texnologiyadan keng foydalanish, avtomat va yarim avtomatlarni qo‘llash, ishchilar orasida
mexnatni ratsional taqsimlash, qo‘l mexnatini qisqartirish, og‘ir jismoniy mexnatni engillashtirish,
ishlab chiqarishni barcha bosqichlarini mexanizatsiyalashtirish va
avtomatlashtirish imkonini
yaratadi. Texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlar yuqori darajada bo‘ladi.
Ammo ommaviy ishlab chiqarishda maxsulotlar savdo tashkilotlarining buyurtmasi asosida
rejalashtirib ishlab chiqariladi. Natijada axolining bir qismi o‘ziga mos kiyimlarni tanlab olishga
qiynaladi. Shuning uchush ommaviy ishlab chiqaradigan korxonalarda shaxsiy buyurtma asosida
buyumlarni ishlab chiqarish tashkil qilinadi. Bunday korxonalarda shaxsiy buyurtma bo‘yicha
