3.3. Sharqda klassifikatsiyaning paydo bo‘lishi va shakllanishi.
Markaziy osiyolik jahonga mashhur olimlarimiz tomonidan ilmlar
tasnifi (ya’ni klassifikatsiyasi)ning ishlab chiqilishi
M arkaziy osiyolik jahonga m ashhur olim larim iz tom onidan
ilm lar tasnifi (ya’ni klassifikatsiyasi) ishlab chiqilgan. M uham
m ad
Muso Xorazmiy, Abu N asr Forobiy, Abu Abdullah al-Xo-
razmiy,
Abu R ayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sinolar Yaqin va 0 ‘rta
Sharqda tanilgan faylasuflar o‘z asarlarida fanlar klassifikatsiyasi
to ‘g‘risida yozib qoldirganlar.
Abu Nasr Forobiy
Abu Nasr Forobiy (873—950-yilIar) o ‘rta
asr sharoitida barcha m a’lum bo‘lgan fan-
larning birinchi
va eng m ukam m al tasnifi-
ni yaratdi. Uning lotin tiliga tarjim a etilgan
«Ilmlarni kelib chiqishi va tasnifi» (arabcha
«Ixso al-ulum») risolasida Ilm lar bir-biri
bilan uzviy bog‘liq holda va o ‘zaro yaqin
munosabatdadir» degan fikrni bildiradi.
M azkur kitobda Forobiy barcha fan
larni besh yirik guruhga ajratadi.
1. Til haqidagi ilm .
Bu ilm yetti
b o lim d a n iborat.
2. M antiq ilmi.
3. M atematika. Bu ilm yetti bo ‘lim dan iborat: arifm etika,
geometriya, optika, yulduzlar haqidagi ilm,
musiqa ilm i, vazn
haqidagi ilm, mexanika.
4. Tabiiy va ilohiy bilimlar.
5. Shaharni boshqarish haqidagi ilm , huquqshunoslik. Forobiy
bilim larni amaliy (kasb-hunar) va nazariy (fan) qismga bo‘ladi.
U arifmetika, geometriya, astronom iya va musiqani tarbiyaviy
fan, deb ko‘rsatadi. Forobiy til, gram m atika
va m antiqni birinchi
fanlar qatoriga qo‘yadi. C hunki insonni o‘z fikrini boshqalarga
bildirishida va boshqalar fikrini aniq tushunib olishida bularga
e ’tibor berish zarur, deb hisoblaydi.
39
