Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi b. I. Ganiyeva




Download 5,22 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/128
Sana14.05.2024
Hajmi5,22 Mb.
#230930
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   128
Bog'liq
Axborot-kutubxona katalogi va fondi. Ganiyeva B.I

Abu Abdulloh al-Xorazmiy
Abu Abdulloh al-Xorazmiy (vafoti 
997) o ‘sha davrda yuqori darajada rivoj- 
langan fanlarni m a’lum tartibga tushi- 
rish va tasn if qilishni o‘z oldiga vazifa 
qilib qo‘yadi.
U ning bizga yetib kelgan «Mafotih 
al-ulum» o‘ziga xos qomusiy asar bo‘lib, 
o‘sha davrdagi deyarli ham m a fan so- 
halarini o‘z ichiga qam rab olgan. M ual­
lif 0 ‘rta asrlardagi har bir ilm m azm unini sharhlash yo‘li orqa­
li tushuntirib beradi. Olim ilm larni ikkiga bo ‘lib, ularga «arab
— sh ar’iy» va «arab bo‘lmagan»larga ajratdi. «Mafotih al-ulum» 
(«Ilmlar kaliti») asarida fanlarni ikki qism dan iborat qilib bo'lib, 
birinchi qism shariat va u bilan bog‘liq arab ilmlariga, ikkinchi 
qism esa arab bo'lm agan, ya’ni yunonlar va boshqa xalqlar ilm ­
lariga bag‘ishlanadi.
Abu Abdulloh al-Xorazmiy, Arastu va Abu N osir Forobiylar 
kabi fanlarni ikkiga, ya’ni nazariy va amaliy qismlarga bo‘ladi. 
Nazariy qism esa o‘z navbatida uchga: fizika, matematika va m eta- 
fizikaga bo‘linadi. Bu boMinish m odda va shaklning o ‘zaro m uno- 
sabatiga asoslanadi. Xorazmiy ta ’kidlashicha «Fizika — element va 
m oddaga ega bo‘lgan narsalarni o ‘rgatuvchi» fandir. Fizikaga olim
fikricha tibbiyot, meterologiya, kimyo, m exanika kiradi.
Faylasuf Abu Abdulloh ilm lar tasnifini um um iy holda qu- 
yidagicha bo‘ladi:
I. A rab bo‘lm agan ilm lar (yunon va boshqa xalqlar):
1. N azariy falsafa.
a) Tibbiy ilm lar — tibbiyot (tib, samoviy hodisalar — ob-havoni 
aniqlash, mineralogiya, alkimyo, mexanika) — quyi;
b) Riyoziyot ilm lari (arifmetika, handasa, ilm an-nujum , m u- 
siqa) — o‘rtancha;
d) Ilohiy, ya’ni m etafizika — oliy ilm;
e) M antiq.
2. A m aliy falsafa:
40


a) Axloq — etika (odam ni boshqarish);
b) Uyshunoslik (uyni boshqarish);
d) Siyosat (shaharni, m am lakatni boshqarish);
Olim tarafidan ilm larni alohida-alohida o ‘rganish esa ularni 
diniy ilmga bog‘liqlikdan ozod qiladi. Abu Abdulloh al-Xorazmiy 
o‘z tasnifida o‘sha davr an ’anasi, ya’n i ilm larni ikkiga b o lish n i 
qollab-quvvatlab, sh ar’iy va falsafiy ilm larga ajratadi.
Birinchi guruhga Xorazm iy quyidagi fanlarni kiritadi:
1. Fiqh, m usulm on qonunshunosligi.
2. Kamol, ya’ni islom ilohiyotchilik ilmi.
3. Sarfu nahv — gram m atika.
4. M ahkam ada ish yuritish ilmi.
5. She’riyat va mezon ilm i (metrika).
6. Tarix, ya’n i xronologiya ilmi.

Download 5,22 Mb.
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   128




Download 5,22 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi b. I. Ganiyeva

Download 5,22 Mb.
Pdf ko'rish