Lotin yozuvidagi avtor jadvali / M. Zoxidova. — Т., 2003 — 24 b

belgisi bo‘lib xizmat qiladi. M azkur tartib kitobning doimiy 
o‘rnini ta ’m inlash im konini beradi. Raqamga ko‘ra joylashtirish 
A.N.Olodin tom onidan taklif qilingan bo‘lib, kitoblarni kutub- 
xonalarga keltirilgandagi tartibda joylashtirishni nazarda tutadi. 
Har bir kitob o‘zining raqamiga ega bo'ladi va ularni joylashti­
rish oson kechadi. Raqamga ko‘ra joylashtirish uni mexanizatsi- 
yalash va avtom atlashtirishni osonlashtiradi. Agar bu usulni 
katta-kichikligiga ko‘ra joylashtirish bilan qo£shilsa, fondning 
foydali maydonidan to‘liq foydalanish mumkin. Bu usulning af- 
zalligi shundaki, u kutubxonachidan malakali m ehnatni talab 
qilmaydi.
Raqamiga ko‘ra joylashtirish bir necha ko'rinishlarga ega u 
maxsus raqamli, inventar raqamli yoki ma’noli bo‘lishi mumkin. 
Maxsus raqam bilan joylashtirilganda inventar raqamidan qat’i 
nazar kitoblarga alohida raqam beriladi. Bu usul sistemali-raqam-
li, kattaligiga ko‘ra, geografiyasiga ko‘ra (geogr-raqami) joylashti- 
rishlarga yordamchi usul bo‘lib xizmat qiladi. Inventar raqamiga 
ko‘ra joylashtirish kitoblarni inventar raqami ortib borish tarti- 
bida qat’iy joylashtirishni nazarda tutadi. Bunday joylashtirish 
fondlarni tez tekshirishga yordam beradi.
Yuqorida sanab o‘tilgan usullardan tashqari kutubxonalarda 
boshqacha joylashtirishlar ham mavjud. Lekin hamma joylashti­
rish usuli birinchidan, kutubxona fondidan foydalanishni oson- 
lashtirish, ikkinchidan, kitobxonga xizmat ko'rsatishni yaxshilash 
va uchinchidan, katalog hamda fond o‘rtasidagi uzviy bog'liqlikni 
ifodalashi zarur. H ar bir kutubxona kitoblarini topishni osonlashti- 
rish maqsadida fondni joylashtirish reja-sxemasiga ega bo‘ladi. 
Har bir javonning yon tomonida unda joylashgan bo‘limlar, soha 
kitoblarini nomi yoki ro‘yxati yozilgan bo‘ladi.
Kitoblarni joylashtirishning hozirda qollanayotgan usullari 
birdaniga paydo bo'lib qolmagan, ular asrlar davomida takomil- 
lashib keladi. X V III asrda Yevropada sistemali joylashtirishni 
yagona usul deb keldilar. Bu usul Amerikada ham muvaffaqiyatli 
qo‘llana boshladi. U asosan ochiq fondli kutubxonalarga juda 
m a’qul, lekin har bir kutubxona o‘zidagi kitobning soni, turi va 
xiliga qarab fondni joylashtirishi lozim.
160

Bizning mamlakatimiz va xorijiy davlatlarning tajribasi shu- 
ni ko‘rsatadiki, kitoblarni turii tipda joylashtirishning mohiyati, 
ahamiyati va qo'llash sohasiga bo‘lgan qarashlar tobora o‘zgarib, 
takomillashib bormoqda. Texnikaning rivojlanishi, kutubxonada 
EHM larning qo‘llanilishi yana boshqa joylashtirish usullarini 
o‘ylashga, topishga undamoqda.
Xulosa qilib shularni aytish mumkinki, xilma-xil tarixiy davrlar- 
da kitoblarni joylashtirishning turli usullari kashf qilindi. Ular davr- 
lar o‘zgarishi bilan opining ijobiy va salbiy tomonlarini ko‘rsatdi. 
Lekin qaysi davr bo‘lishidan qat’i nazar fondni joylashtirishda, eng 
avvalo, kutubxona maydoniga, kitoblarning joylashuviga, kitobxon- 
ga qulay bo'lishiga, kitoblar tez aylanishiga, ularning saqlanishiga 
e’tibor berilgan va bundan keyin ham shunday bo'lib qoladi.

Download 5,22 Mb.