"postindustrial jamoat" konsepsiyasi keldi, u rivojlanish va tarqqiyot
g'oyasiga qarama-qarshi "taqqoslash va to'plash" shiorini taklif qildi.
25
Yangi jamiyatda "postindustrial stivilizastiya”m mafkurachilaming
fikrlari bo'yicha asosiy omil sifatida kapital va mexnatni o'rniga ma'lumot
va bilim, ijtimoiy tarkib sifatida esa sinflar emas, teng huquqli "ma'lumot
uyushmalari" bo'lishi lozim.
“Kompyuter inqilobi" "global informastion stivilizastiya”ga olib kelishi
ixtimoli bor. Uning muhim xossalari - ijtimoiy va madaniy tizimlarni xilma
xilligi, ongni ko'p qirraligi bo'ladi, boyliklami qat'iy reglamentlangan
tizimi erkinroq va individual tanlanadigan tizimga aylanadi.
“Ochik tizim"\ar g'oyasi zamonaviy fan va madaniyatni asosiy
g'oyasi bo'ldi. Bu o'zgarishlar falsafada, me'morchilik nazariyasida yangi
konsepsiyalami paydo bo'lishiga sabab bo'ldi, ular "postmodernizm" deb
ataldi. Postmodernizm konsepsiyasida yangi davrda evropa rastionalligini
inqirozi o'z aksini topdi. "Yangi fikrlash" ongda "ideal buf"lardan voz
kechishni targ'ib qiladi. Boshqacha etganda, postmodernizm insonning
barcha faoliyat turlarida radikal plyuralizmni, ya'ni birlikdan voz kechib,
ko'plikni da'vo etishni talab qiladi: falsafada - yangi davrning metafizika
ongini radikal o'zgartirishini; siyosatda - markazlashtirilmagan siyosatni;
estetikada - yuqori va ommaviy madaniy atlami bog'liqligini va
ana'nalarga qaytishni nazarda tutadi.
Postmodernizm ongli eklektikalikka, mozaikalikka o'tishni, ana'nani
parodiyaga oid qaytadan ко'rib chiqishni, klassika va avangardni, past va
balandni, elitar va ommaviyni aralashishni nazarda tutadi.
Postmodernizmga oid rag'batlari XX asmi oxirida me'morchilik
postmodernizmida, tasviriy san'atni “yangi to'lqin”ida (transavangard,
“yangi yovoyilar",
"madaniy
rangtasvir"
"erkin figurativlik",
"yangi
to'lqin "ning grafikasi), "yangi dizayn"da o'z ifodasini topdi. Yangi
yo'nalishning eng prinstipial xossalaridan biri eklektizmdir. "Radikal
eklektiklik" har xil uslubiy chegaralanishdan erkin “ochiq shakl" eklektikasini
nazarda tutadi. Eklektizm nafaqat uslubiy yo'nalishlar orasida qarama-
qarshilik yo'qligini va ulaming teng huquqlikni birga mavjudligi, balki
zamonaviy me'mor, rassom va dizaynerlarning ijodini asosiy usuli sifatida
ham tushuniladi.
Dizaynda
"yangi tafakkur"
insonparvar-ekologik yo'naltirilgan
fikrlashning timsoli, dizayner kasbining yo'nalish stimuli, dizaynda
''muhit yoT 'ini barpo etilishidir. "Yangi dizayn", birinchidan, dizayner va
iste'molchini o'z ijodiy fikrini erkin ifodalash uchun postulatiga,
ikkinchidan, "loyiha realizm"\ postulatiga va
uchinchidan,
prisipial
konseptual, tipologik va janr plyuralizm postulatiga asoslanadi.
Italian nazariyachisi A.Manchini loyihalash yangi paradigmasini
paydo bo'lishiga olib kelgan quyidagi asosiy sabablami keltirgan:
- dizaynning ierarxik monostentriklik modelini
inqirozi -
postmodern davrida bir markaz mavjud emas. Kompyuter inqilobi
korxonani tik ierarx tarkibini o'zaro ijodiy aloqalashgan professional-
ijrochilami yotiq tarmog'iga almashishga olib keladi;
- taraqqiyot va utilitarizm g'oyasining inqirozi. Foydalik kriteriy
o'yin va gendonistik lahzalariga tan berdi;
- mexanisizm inqirozi - texnikani
minitatyuralizastiyalangani
funkstiyaning tashqi moddiy ko'rsatkichini yo'qolishi. Robotlangan
korxonalarni
moslashuvchanligi,
katta
seriyali
korxonalarni
minitatyuralizastiyalangani va hunarmandchilik korxonalarni ahamiyati
qayta
tiklanishi
dizaynda
shakllanishga
texnologik
va
korxona
cheklanishlami bartaraf qildi;
- standart va tartibni inqirozi. "Yangi dizayn" asosiy prinstip
funkstionalizmdan (shakl funkstiyasiga rioya qiladi) va "yaxshi shakl"
tushunchadan voz kechdi.
“Yaxshi shakl"ning ("sof shakl") muayyan kriteriylari noma'lum
tushuncha "ochiq shakl" bilan o'zgartiriladi. Endi "yaxshi shakl" estetikasi
"ayrim sinflarni estetik kodlashni eskirgan tizimi" deb tan olinadi. "Yaxshi
shakl" "yaxshi did" kabi muayyan ijtimoiy holatning estetik ramzi sifatida
qabul qilinadi.
"Yangi dizayn" italyan naqlining
asoschisi E.Stossas (italyan
dizaynida yangi tamoyillari 1950-1960 yy. paydo bo'lgandi) "bo'sh
loyihalash" konsepsiyasini taklif etgan. Uning farqlovchi xususiyatlari
madaniyat fenomenlarni va ijodiy jarayonlarni insonparvar o'rganish, jonli
intellektni va inson bilimni sun'iy va egasizlikdan ustunligi, plyuralizm va
radikal eklektizmi bo'ldi. Estetik plyuralizm kiyim dizaynida ta'riflaydigan
rag'bat bo'ldi va zamonaviy modani o'zgarishiga olib keldi:
Mashhur italyan dizayneri Dj.Armani "kostyumning qulligi" bilan
kurashmoqda. Uning fikri bo'yicha "shaxs o'zi o'z uslubini tanlab oladi,
garchi eklektika elementlari bo'lsa ham, ammo u alohida, sub'ektiv bo'ladi.
27
Allaqanday qoyidalami va amrlami zo'rlab o'tqazish mumkin emas".
Bo'yuk franstuz kutyuresi Iv Sen Loran aytgan: "Moda - bu uniforma
emas. Unga albatta birorta o'zinikini, individualligini kiritish lozim. Moda
shaxsga ustunlik qilmasligi lozim, aksincha, uning xossalarini bo'rttirib
ko'rsatishi lozim".
Ijodiy konsepsiyalaming tahlili nuqtai nazaridan kostyum modellash
tarixini o'rganish
kiyim dizaynini rivojlanish mantiqasini aniqlashga,
turmush tarzini o'zgarishi sababli professional faoliyatning maqsadlari va
vazifalarini o'zgarishiga imkoniyat to'g'diradi. Barcha tarixga kirgan
inqilobchi va o'zgartiruvchi
mashhur modelerlar (P.Puare, K.Shanel,
E.Skapyarelli, K.Dior, K.Balensiaga, M.Kvant, A.Kurrej, Iv Sen-Loran,
I.Miyake va b.) jamiyat va turmush tarzdagi o'zgarishlami, insonni yangi
siymolarini paydo bo'lishini ifodalashgan, yangi ijodiy konsepsiyalarni
taklif etishgan.
Zamonaviy dizaynda ko'pgina ijodiy konsepsiyalar mavjud -
mualliflik konsepsiyalaridan
bir qator yo'nalishlargacha (masalan,
minimalizm, dekonstruktivizm). Ba'zi dizynerlar modani tez o'zgarish
tarafdorlari, boshqalari esa klassik uslubini yaratishga intiladi; bittalari
yaxlit estetik namunalami yaratadi, boshqalari esa kiyimni transformastiya
etish imkoniyatini qo'llashadi; bittalari o'z asarlarida istehzo va hazil
kiritsa, boshqalari esa kuchli his va istirob
to'g'dirishga intilib,
tomashabinni xijolatda qoldiradi.
1. Dizayn konsepsiyasining yo'llari qanday?
2. Dizaynda XX asr global konsepsiyalarini tushuntirib bering?
3. Postmodemizm konsepsiyasi nimani nazarda tutadi?
4. Postindustrial sivilizatsiya konsepsiyasi nimani nazarda tutadi?
5. "Yangi dizayn" tushunchasi nimani ifodalaydi?
6. "Yaxshi shakl" qanday bo'lishi lozim?
7. "Ochiq shakl" qanday bo'lishi lozim?
8. Zamonaviy dizaynda ijodiy konsepsiyalar?
Nazorat savollari.
Eskini o'zlashtirgan va yangini tushunishga
qodir itisongina tarbiyachi bo'la oladi.
Konfustiy
| 