holati buzilib, kon lahimi atrofidagi jinslar deformatsiyasiga uchraydi. Chunki lahim o‗tilishi natijasida uning atrofini o‗rab turgan massivda kuchlanishlar
qayta taqsimlanadi, oqibatda kon jinslari lahim bo‗shlig‗i tomon siljiydi. Kon jinslarining bunday siljishi
deformatsiya deb ataladi.
Kon jinslari deformatsiyasi rivojlanishiga qarshi zaruriy tadbirlar qo‗llanilmasa, u holda kon jinslari buzilib, lahimni to‗ldirib qo‗yishi mumkin. Bunga qarshi qo‗llaniladigan asosiy tadbir — kon lahimlarini sun‘iy ravishda mustahkamlashdir. Bunda o‗rnatilgan mustahkamlagich kon jinslari bosimini o‗ziga qabul
qilib, jinslarning lahim bo‗shlig‗iga qulab tushishini bartaraf etadi.
Professor M.M. Protodyakonovning gipotezasiga ko‗ra kon lahimi tepasida bosim gumbazi hosil bo‗ladi va bu gumbaz yuqorisidagi jins qatlamlari bosimini o‗ziga qabul qiladi. Na- tijada
mustahkamlagichga tushadigan yuk lahim shifti bilan gumbazning yuqori chegarasi o‗rtasidagi kon jinsining og‗ir- ligiga teng bo‗ladi (2.2-rasm).
2.2-rasm. Qulash gumbazi o‗lchamlarini aniqlash sxemasi.
H — lahimning balandligi, m.
Yuqoridagi ifodalardan ko‗rinib
turibdiki, kon lahimlarini barpo etishda qo‗llanadigan usul, mexanizmlar, lahim o‗tish ishlarini tashkil qilish tartibini tanlab olish ko‗p jihatdan lahim o‗tiladigan massiv va uning tarkibidagi jinslarning texnologik hamda fizik-mexanik xususiyatlariga bog‗liq ekan.
Kon lahimlarini barpo etish va ularning ma‘lum davr ichida saqlanib turishiga ta‘sir etuvchi kon jinslarining asosiy xos- salari: kon massivining turg‗unligi (mustahkamligi), kon jinslarining tirnovchanligi (abrazivlik), qattiqligi,
pishiqligi, g‗ovakdorligi, darzdorligi, qayishqoqligi, oquvchanligi va bosh- qalardir.
Ko‗mir va rudalarning massivdan ajratib olingandagi
xususiyatlariga esa, bo‗lakdorlik, maydalanish, ko‗pchish va jips- lashish kabilar kiradi. Kon massivi va kon jinslarining yuqorida keltirilgan xossalari,
birinchi
navbatda, kon ishlari texnologiyasi variantlarini tanlab olishda asosiy omil hisoblanadi.
