24
Yahshi hosil olish albatta oson bo`lmagan ,uning uchun yerga
keraklicha
ishlov berilgan, o`z vaqtida donni ekish, keraksiz o`tlardan
tozalash, suv quyish, sug`orish kerak bo`lgan. Yer egalari oldida polizlarga
daryodan suv olib kelish uchun kanallar qazdirish,
agar poliz balandlikda
joylashgan bo`lsa unda suvni yuqoriga olib chiqish masalalari turgan. Yani
bunda yer egalari bu muammolarni hal qilish uchun boshlarini ancha qotirishga
to`g`ri kelgan.
Podachi esa xar kuni qo`ylarini yaylovga olib chiqaradi,
qaytayotganda ham hammasini toliq qaytarib olib kelishi kerak, lekin u
sanashni bilmaydi. Qo`y, mollar soni esa kamayib borar edi. Shundan so`ng
podachi xar kuni qo`ylarni qo`yhonadan chiqara turib, xar birini chiqarganda
arqonga bitta tugun tuggan. Qo`ylarni soni qancha bo`lsa
tugunlar soni
shuncha bo`lgan, qaytgach esa har bir qo`yni qo`yhonaga kirgizganda
arqondagi tugunlarni bitta-bitta yechgan. Shunday qilib teng kuchga ega
bo`lgan kam yoki ko`plikni xosil qilingan. Rivojlanishning ilk pog`onalarida
odamlar sanashni bilmaganlar.Ular 2-3 buyumlarni farqlay olardilar. Uchdan
ko`proq buyumlar to`plamini ular “ko`p” tushunchasi bilan ifodalaganlar. Bu
ham xisob emas balki uning boshlanishi edi.Keyinchalik buyumlar to`plamini
katta-kichikligini farqlash, o`lchash, taqqoslash natijasida “to`rt”, “besh”,
“olti”, “etti” sozlari insonlar nutqida qo`llanila boshladi. Oxirgi so`z “yetti”
bo`lib u uzoq vaqt noaniq “ko`p” degan ma`noni bildirgan.“Yetti o`lchab bir
kes” maqoli bizga o`sha davrlardan qolgan.
Jamiyatning rivojlanishi sababli insonlarning xo`jalik ishlarida xisobni
kengroq yuritishga ehtiyoj paydo bo`la boshlagan. Xo`jalik ishlarida ba`zi bir
qiyinchiliklar tug`ilishi natijasida sanoq me`yori ancha kengaydi. Tevarak-
atrofda ularni qurshab olgan buyumlar… sanash uchun vosita bo`lib
xisoblangan.Buning uchun odam qurshab turgan predmetlardan foydalana
boshladi, u yog`ochlarga bolta bilan urib belgi qilar, arqonda tuguncha
bog`lar, tosharni to`plam qilib jamlab sanar e`dilar.
Odamlar sanashni asta-sekinlik bilan o`rgana boshlashgan, ularni
o`qituvchisi esa hayotning o`zi bo`lgan. Qadimgi odamlar ovqatni `o`zlariga
asosan ovchilik yo`li bilan topishgan. Bizon, bug`ularga butun qabila bo`lib
ov qilishardi, agar ular ozchilik bo`lishsa o`ljani tutisha olmasdilar. Ular
orasida yoshi ulug` , tajribaliroq ovchi qolganlarga rahbarlik qilgan. O`lja
qochib ketmasligi uchun uni qurshovga olish kerak edi.
Taxminan besh kishi
o`ljani o`ng tomonidan, etti kishi orqasidan, to`rt kishi chap tomonidan o`rab
olib tutishi, bunda esa sanoqsiz hech iloji yo`q edi. Ovchilar boshlig`i kim
qaerda, necha kishilashib turishini taqsimlab berar edi.
25
Ular besh yoki etti sonini bilmasa ham lekin kerakli miqdorni
barmoqlari bilan ko`rsatib bera olardilar. “Xuddi qo`limdagi besh
barmog`imdek bilaman”- degan gap ana shu davrdan bizgacha etib kelgan
bo`lsa ajab emas. Masalan 5 soni o`rniga ular “qo`l”, 10 soni o`rniga
ikkita
qo`l deyishardi. Agar 20 soni aytilsa ularning qo`l barmoqlari yoniga yana
oyoq barmoqlari ham qo`shiladi.
