3
KIRISH
Bozor munosabatlariga o’tish davrida har bir shaharning rivojlanishi va uning
obodonlashtirilishi darajalari keng aholi qatlamining farovonligi va madaniyat
darajasini oshishini asosiy dastagi hisoblanadi. Bu insonning yashashi, mehnat
qilishi, dam olishi bilan bog’liq sharoitlar va vositalar majmuasini yuzaga keltirish
bilan chambarchas bog’liqdir. Ushbu borada respublikamiz prezidenti I.A.Karimov
tomonidan aytilgan gaplar e’tiborga loyiqdir: ―Kommunal xo’jaligi - bu davlat
oldida turgan asosiy vazifalarning yettinchi ustunidir‖.
Xalq xo’jaligining bir tarmog’i sifatida uy-joy-kommunal xo’jaligi sohasiga:
uy-joydan foydalanish, markazlashtirilgan suv ta’minoti va kanalizatsiya
xizmatlari,
shahar transporti, kommunal energetika, yo’l-ko’prik xo’jaligi va aholi yashaydigan
punktlarni obodonlashtirish, ko’kalamzorlashtirish, yo’llar va hududlarni sanitar
tozalash, ko’chalarni yoritish, hammomlar, kir yuvish
ishxonalari va boshqa
kommunal korxonalar, mehmonxonalar xizmatlari va h.k. faoliyat turlari kiradi.
Insonning hayot kechirishi, dam olishi, mehnat qilishi uchun qulay shart-
sharoitlarning yaratilishi oxir-oqibatda uning mehnat faoliyatiga, ish unumdorligiga
o’z ta’sirini ko’rsatadi. Bu o’z navbatida ish kuchini qayta ishlab chiqarish, ya’ni
malaka oshishi, dunyoqarashining kengayishi bilan bog’liq bo’lib, xalq xo’jaligining
hech bir tarmog’i texnik va texnologik yuksalishsiz oldinga qarab harakatlanmaydi.
Uy-joy kommunal xo’jaligi sohaning turli tarmoqlariga tegishli bo’lgan
korxonalar, tashkilotlar, uyushmalar va hokazo xo’jaliklar yig’indisidan
tashkil
topadi va umumiy qoida-qonuniyatlar hamda oldiga qo’yilgan maqsad-vazifalariga
asoslangan holda yagona tizim sifatida faoliyat ko’rsatadi.
O’zbekiston Respublikasida olib borilayotgan iqtisodiy islohotlarning tub
mazmun-mohiyati xalq farovonligini yuksaltirishdan iborat bo’lib, eng avvalo,
ijtimoiy sohaning muhim qismi bo’lgan uy-joy kommunal xo’jaligi sohasini yangi
texnologiyalar manbaida rivojlantirishdan iborat bo’lib kelmoqda.
Uy-joy kommunal xo’jaligi – murakkab ijtimoiy-iqtisodiy tizim bo’lib,
aholining hayotiy ehtiyojlarini qondiradi, xalq xo’jaligining
turli tarmoqlariga
4
tegishli bo’lgan korxona va tashkilotlarga ichimlik va issiq suv, oqava suvlarni
chetlatish, issiqlik, gaz, elektr energiyasi kabi zarur resurslarni etkazib berish
bilan
birga katta miqdorda mehnatga layoqatli aholini ish o’rinlari bilan ham ta’minlaydi.
Uy-joy kommunal xo’jaligi tizimi aholi turar-joylari,
ishlab chiqarish, xalq
xo’jaligining turli sohalarida foydalanilayotgan bino va inshootlar, qurilish,
transport, energetika va hokazo turli tovarlarni ishlab chiqaruvchi va xizmatlarni
amalga oshiruvchi mustaqil korxonalardan tashkil topgan. Uning keng qamrovli
faoliyatini pirovard natijasi – insonning hayoti va faoliyatini tashkil etuvchi, shahar
infratuzilmasini rivojlantiruvchi va ekologik muhitni yaxshilashga xizmat qiluvchi
soha ekanligi hisoblanadi.
Uy-joy-kommunal xo’jaligining rivojlanishi bir qator ko’rsatkichlar bilan
tavsiflanadi: kommunal xizmatga ega bo’lgan shaharlar soni, kommunal korxonalar
quvvatlarining o’shishi, aholiga ko’rsatilayotgan xizmatlar (ishlab chiqarilayotgan
mahsulotlar) hajmi, aholi jon boshiga iste’mol qilinayotgan kommunal xizmatlar va
h.k. Ushbu ko’rsatkichlar nafaqat kommunal xizmat ko’rsatuvchi korxonalarning
rivojlanishini baholashga imkon yaratadi, balki ularni ham tarmoq ham hududlararo
mutanosibligini (proporsionalligini) aniqlash imkonini beradi. Sifat ko’rsatkichlari
ikkita asosiy guruhga bo’linadi: xizmatlar va aholiga xizmat ko’rsatish, kommunal
xo’jalik korxonalarini ekspluatatsiya qilish. Birinchi guruh ko’rsatkichlari uy-joy-
kommunal xo’jaligini har bir tarmog’i faoliyati sifatini tavsiflaydi.
Ikkinchi
guruhning asosiy texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlari bu ishlab chiqarish quvvatlaridan
foydalanish darajasi, mehnat samaradorligi, mehnatni mexanizatsiyalashtirish
darajasini oshirish, xizmat ko’rsatuvchi xodimlarning malakasi va h.k. tasvirlaydi.
Tarmoqning kelajakda rivojlanishi, ya’ni aholiga xizmat ko’rsatish
hajmlarining oshishi, xizmatlar va xizmat ko’rsatish
sifatini oshirish, qishloq
joylarda ko’rsatiladigan xizmatlar darajalarini shaharlardagi ko’rsatkichlarga
tenglashtirish albatta qo’shimcha ish kuchi talab qiladi. Shuning uchun uy-joy-
kommunal xizmat xo’jaligining barcha sohalarida mehnat samaradorligini oshirish
tarmoqni yanada rivojlantirishning muhim omillaridan biri hisoblanadi.
