Nazorat va muhokama uchun savollar
1. Zamonaviy qirg‗in qurollarining tasnifi.
2. Kimyoviy qurol ta‘rif bering.
3. Biologik qurol nima?
4. Shikastlovchi omillari nima?
5. Yondiruvchi qurol-aslahalarning shikastlovchi tasiri.
6. Yadroviy qurol-aslahalarniig shikastlovchi tasiri nimalardan iborat?
7. Zamonaviy qirg‗in vositalaridan muhofazalanshi tadbirlari qanday olib
boriladi?
8. Dezaktivatsiya – nima?
9. Degazatsiyaga ta‘rif va qanday o‗tkaziladi?
10. Dizenfeksiya chora-tadbirlari nimalardan iborat?
Adabiyotlar
1. Ibadullayeva X.T, Hakimova F.T. Fuqaro muhofazasi atamalar lug‗ati.
O‗quv qo‗llanma. – T.: TDIU, 2012. -70 b.
2. Yormatov Yo.G‗., Yuldoshev O.R., Hamrayeva A.I. Hayot faoliyati
xavfsizligi. – T., 2009. -346 b.
3. Tinglovchilar uchun fuqaro muhofazasi masalalari bo‗yicha o‗quv
qo‗llanma. – T.: FVV, FMI, 2008.-105 b.
4. Hasanov O‗. Favqulodda vaziyatlarda tibbiy xizmat. Darslik. – T., 2006. -
211 b.
5. Fuqaro muhofazasiga oid me‘yoriy-huquqiy hujjatlar, 1-2-tom. – T.: FVV,
FMI, 2007-270 b.
6. Istomin A.A., Hakimova F.T. Fuqaro muhofazasi. O‗UM. – T.: TDIU, 2014.
-334 b.
7. Fuqaro muhofazasi asoslari (ma‘ruzalar to‗plami). – T.: TDIU, 2010. -190
b.
138
5-bob. FAVQULODDA VAZIYATLARDA IQTISODIYOT
OBYEKTLARIDA QUTQARISH VA KECHIKTIRIB BO„LMAYDIGAN
ISHLARNI TASHKIL ETISH VA OLIB BORISH
5.1. Qutqarish va kechiktirib bo„lmaydigan ishlarning maqsadi, mazmuni
va bu ishlarga jalb etiluvchi kuch va vositalar
Insoniyat XX asrga kelib, ona sayyorada tabiiy jarayonlar nihoyatda
keskinlashishiga guvoh bo‗lmoqda. Bu holatni nafaqat ahyon-ahyonda sodir
bo‗layotgan zilzilar, balki sel, ko‗chki va boshqa turdagi tabiiy ofatlarning ko‗payib
borayotgani bilan izohlash mumkin. Tabiiy jarayonlarning keskinlashuvi natijasida
ba‘zi odamlar kutilmagan xavf-xatarlarga duch kelmoqdalar. FVlarda ularning oldini
olish va harakat qilish davlat tizimining yaratilish mohiyati respublikamiz
hududlarida sodir bo‗lishi ehtimoli bo‗lgan tabiiy va texnogen xususiyatli FVlarning
sodir bo‗lish ehtimoli yuqori ekanligidadir. Har qancha oldini olinishiga qaramay,
FVlar sodir bo‗lib turar ekan, ularni bartaraf etish uchun ma‘lum kuch va vositalar
zarur bo‗ladi. FVlar oqibatlarini bartaraf etishda, sodir bo‗lgan FVning turi,
xususiyatiga muvofiq maxsus kuchlar jalb qilinadi. Bunday vaziyatlarda FVning
vaqti, qamrab olgan hududi, aholi punkti va boshqa xususiyatlariga alohida e‘tibor
berilib, zudlik bilan ishga kirishiladi.
O‗zbekiston Respublikasi FVlar vazirligi oldiga tabiiy ofatlar va boshqa
falokatlardan respublika aholisini va hududlarini muhofaza qilish borasida talay
vazifalar qo‗yilgan. Vazirlik tizimidagi barcha kuch va vositalar ana shu
vaziyatlarning oldini olish, sodir bo‗lganda qutqarish va kechiktirib bo‗lmaydigan
tadbirlarni olib borish ishlariga yo‗naltirilgan.
Tez harakat qilish respublika ko‗p tarmoqli (THQRKTM) O‗zbekiston
Respublikasi FVlar vazirligining to‗g‗ridan-to‗g‗ri bo‗ysinuvchi tarkibiy tuzilmasi
hisoblanadi.
THQRKTM 1989-yilda tashkil etilgan bo‗lib, O‗zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasi qoshidagi FVlar komissiyasiga qarashli bo‗lgan. 1996-yil mart
oyidan FVlar vazirligining ajralmas bo‗g‗ini hisoblanib kelmoqda.
1996-yilda FVlar vazirligi tashkil etilgandan so‗ng, THQRKTM tarixida yangi
bosqich, yangi sahifalar ochildi. O‗sha kezlarda o‗z tarkibigi atigi 40 nafar
qutqaruvchini olgan markaz, hozirgi kunga kelib 100 dan ortiq malakali, ko‗p toifali
qutqaruvchilarni, o‗nlab zamonaviy, yuqori texnika saviyasiga ega bo‗lgan maxsus
avtotexnikalarni va zamonaviy o‗quv moddiy bazasini jipslashtirgan.
THQRKTMning asosiy vazifalari respublikamizning hududlarida yuzaga
kelgan avariyalar, talafot, tabiiy va texnogen tusdagi FVlar oqibatlarnini bartaraf
etishda kechiktirib bo‗lmaydigan chora-tadbirlarni amalga oshirish, ularda avariya-
qutqaruv, qidiruv-qutqaruv ishlarini samarali va tezkorlik bilan olib borish, kuch va
vositalarni doimiy jangovor holatini ta‘minlash, FVlar yuzaga kelganda yoki bunday
xavf mavjud bo‗lganda vazirlik, idora, maxsus xizmatlar, yong‗in xavfsizligi, tez
tibbiy yordam xizmatlari bilan hamkorlikda xizmat qilishdan iborat. Bundan tashqari,
markaz faoliyati respublika hududidagi terroristik-qo‗poruvchilik xurujlari natijasida
o‗ta muhim va toifalangan, kimyoviy, yong‗in va portlash xavfi mavjud bo‗lgan
obyektlarda hamda jamoat maskanlarida, tog‗li sharoit hududlarida FVlarni bartaraf
139
etish, jabrlanganlarga birinchi tibbiy yordam ko‗rsatishdan iborat.
Vazirlikning kinologiya xizmati ham mavjud bo‗lib, unda tabiiy turdagi FVlar
(asosan zilzila) oqibatida uyumlar ostida qolib ketganlarni qidirib topish ishlarini
yanada jonlantirish maqsadida maxsus xizmat itlari tayyorlanmoqda.
Bundan tashqari, ilg‗or xalqaro tajribani hayotga joriy eta borib,
Qoraqalpog‗iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy budjeti
hisobidan ―Qutqaruv xizmati‖ tashkil etildi. Bunday xizmatlar Toshkent viloyatining
Chirchiq va Angren shaharlarida ham faoliyat ko‗rsatib kelmoqda.
FVlar vazirligi tizimidagi qutqaruvchilar chet mamlakatlarda sodir bo‗layotgan
olamshumul tabiiy ofatlarda ham jabrlanganlarga o‗zlarining malakali yordamini
ko‗rsatib kelmoqda. Masalan, 1999-yilning 17-avgustida Turkiyada Izmir va
Adapazari viloyatlarida hamda 2001-yil Hindistonning Gujarat shtatida ro‗y bergan
kuchli yer silkinishlarida, 2001-yilda Ukrainaning Kapatorti tumanlarida kuchli jala
va yomg‗ir, keskin qor erishi natijasida yuz bergan toshqinda, shuningdek Tojikiston
Respublikasining Qayroqqum bekatida temir yo‗l falokati tufayli sodir bo‗lgan kuchli
avariyada jabrlanganlarni qutqarishda ishtirok etishib, o‗zlarining mahoratlarini
namoyish qildilar.
2004-yil 22-mart kunidan boshlab, FVlar vazirligi tizimidagi Toshkent shahri
boshqarmasida qutqaruv xizmati tashkil topib, tabiiy ofatlarda, avariyalarda va turli
xil ko‗rinishdagi FVlarda jabrlanganlarga malakali yordam ko‗rsatib kelmoqda.
Qutqarish va boshka kechiktirib bo‗lmaydigan ishlar quyidagi maqsadlarda
o‗tkaziladi:
1. Odamlarni qutqarish va shikastlanganlarga tibbiy yordam ko‗rsatish.
2. Yong‗inlar, falokatlarning kengayishiga yo‗l qo‗ymaslik va kommunal
energetika hamda texnologiya tarmoqlaridagi buzilgan joylarni bartaraf etish.
3. Iqtisodiyot obyektlarda bundan keyingi bo‗ladigan tiklash ishlarini o‗tkazish
uchun sharoitlar yaratish.
Qutqarish ishlarining mazmuni:
- tuzilmalarning harakat yo‗nalishlari va ish uchastkalarini qidirish;
- tadbirlarni amalga oshirish uchastkalarida va ularga o‗tish yo‗llarida
yong‗inning kengayishini oldini olish va uni o‗chirish;
- buyumlar, qulagan va yonayotgan binolarda, gaz va tutun bosgan xonalardan
shikastlanganlarni qidirish va olib chiqish;
- buzilgan, shikastlangan, ustini uyumlar bosib qolgan inshootlarni ochish va
ulardagi odamlarni qutqarish;
- shakastlanganlarga birinchi tibbiy yordam ko‗rsatish, ularni davolash
muassasalariga olib borish;
- odamlarni kuchli ta‘sir etuvchi zaharli modda (KTZM) bilan zararlangan
xavfli joylardan, suv bosadigan zonalardan xavfsiz joylarga olib chiqish.
FVlar oqibatlarini bekamiko‗st bartarf etish maqsadida hamda qutqarish
tadbirlarini mexanizatsiyalash uchun maxsus texnika, obyektlarda mavjud bo‗lgan
texnika, shuningdek, yong‗inga qarshi maxsus texnikalardan keng ko‗lamda
foydalaniladi.
|
