69
keltirmasligi lozim.
Dunyo miqiyosida radioaktiv moddalardan AES-atom elektr stansiyalarida
foydalaniladi. Jahonda 500 dan ortiq reaktorlar mavjud va dunyo bo‗yicha
elektrenergiya ishlab chiqarishda AES larning ulushi 16 foizni tashkil etadi. AQShda
104, Fransiyada 59, Yaponiyada 55, Rossiyada 31, Angiliyada 23, Janubiy Koreyada
20, Kanadada 18, Germaniyada 17, Ukrainada 15 ta AES mavjud.
Radiatsiyali xavfsizlik - fuqarolar va atrof-muhitning ionlashtiruvchi
nurlanishning zararli ta‘siridan muhofazalanganlik holati.
Kimyoviy va radiatsiyali muhofazaning eng asosiy
vazifasi kimyoviy xavfli
obyektlar (KXO) va radiatsiyali xavfli obyektlardagi halokatlar bilan bog‗liq
favqulodda vaziyatlarning oldini olishdan iborat. Misol tariqasida ayrim FVlarni
keltirish mumkin: Amerikaning ―Yunion Korbayt‖ kompaniyasiga qarashli kimyo
zavodida gaz quvurlaridan 40 tonna o‗tkir zaharlovchi moddaning tashqi muhitga
oqishi oqibatida ulkan falokat ro‗y berdi. 2000 kishining hayotiga zomin bo‗lgan
mana shu hodisa tufayli 80 ming nafar fuqaro zaharlanib, salomatligiga jiddiy ziyon
yetdi.
1986-yil 26-aprel kuni Chernobil AESdagi halokatli hodisa tufayli kamsuqum,
mo‗‘jazgina ukrain shaharchasining nomi dunyoga yoyildi. Halokatning dastlabki
daqiqalarida 30000 kishi hayot bilan vidolashdi. Radiatsiya asorati keyinchalik yana
ko‗p ming kishining o‗lishiga olib kelgan. Radioaktiv parchalanishlar Ukrainaning 11
ta viloyatiga tarqalgan.
Chernobildagi AES halokati to‗g‗isida 1987-yildagi sud ma‘lumotiga ko‗ra,
AESda oddiy intizom
qoidalariga rioya qilish, javobgarlikni sezish juda pasayib
ketgan. Stansiya direktori halokatdan keyin ham radiatsiyaviy tekshiruvni
o‗tkazmagan, o‗tkazish uchun kerakli zamonaviy uskuna, moslamalar bo‗lmagan,
gazdan saqlash vositasi stansiyada ishlovchi xodimlarda bo‗lmagan, halokat
to‗g‗risidagi ma‘lumot o‗z vaqtida e‘lon
qilinmay, 36 soat o‗tgandan so‗ng e‘lon
qilingan.
Stansiya xodimlari aniq harakat qilishlari lozimligini bilmaganlar. 21 mln m
3
uskunalarning ustki yuzasi maxsus tozalashdan o‗tkazilmagan. 500 ming m
3
yer
yuzasining tuprog‗i ko‗chirilib, ko‗mib yuborilgan. 600 ta qishloq zaharli radioaktiv
modadlardan zararsizlangirilgan.
2011-yil 11-martdagi Yaponiya zilzilasi natijasida Fukusuma AESdagi
reaktorlarda portlash ro‗y berdi. Avariya natijasida juda katta hududda radioaktiv
ifloslanish yuzaga keldi.
