Kuchli ta‟sir etuvchi zaharli moddalar qo„llaniladigan tashkilotlarda

83 
boshqaradi. Ob‘ekni ishchi-xizmatchilar va shaxsiy tarkib komandalarini shaxsiy 
himoya vositalar bilan ta‘minlashni tashkil etadi. 
FM komandalari qutqarish ishlarini quyidagi tartibda olib boradi:
 avariya joyiga yo‗llarni o‗tkazish; yong‗inlar va ehtimoliy portlashlarni 
bartaraf etish; jarohatlangan joylar va kuchli ta‘sir etuvchi zaharli moddalarni 
oqimlarni to‗xtatib tamirlash rezerv bochkalarga, sisternalarga kuchli ta‘sir etuvchi 
zaharli moddalarni o‗tkazish;
 kuchli ta‘sir etuvchi zaharli moddalarni neytrallashtirishni tashkil etish;
jarohatlanganlarni topish, ularni evakuatsiya punktlariga olib borish. 
Jarohatlanganlarga tibbiy yordam ko‗rsatish avariya hududlaridan tashqarida 
ko‗rsatiladi. Birinchi tibbiy yordam esa sanitariya 
komandalari bilan sanitariya postlarida tashkil 
qilinadi. Bu ishlar ko‗p hollarda zaharlanish 
darajasini pasaytiradi. 
Radiatsion 
xavfsizlikni 
ta‟minlash 
sohasidagi davlat tomonidan tartibga solish 
quyidagilardan iborat: radiatsion xavfsizlikka doir 
talablarga rioya etilishini davlat tomonidan nazorat 
qilish va tekshirish; ionlashtiruvchi nurlanish 
manbalarini 
ishlatish 
sohasidagi 
faoliyatni 
litsenziyalash; 
 qishloq 
xo‗jaligi, 
oziq-ovqat 
mahsulotlarini, ichimlik va texnik suvlarni, qurilish 
materiallari va ulardan tayyorlangan buyumlarni radiatsiyali ifloslanish jihatidan 
sertifikatlash; kimyo obyektlar 
 barcha turdagi qurilish uchun yer uchastkalari ajratilishi kelishib 
olinayotganda radiatsiyali ifloslanishni aniqlash. 
Radiatsiyali xavfsizlikni ta‟minlashning asosiy tamoyillari quyidagilardan 
iborat: 
 normalashtirish tamoyili-ionlashtiruvchi nurlanish barcha manbalaridan 
fuqarolarning nurlanish olishi individual dozasini yo‗l qo‗yiladigan ular sog‗ligiga 
xavfsiz darajadan oshmasligi; 
 asoslash tamoyili - inson va jamiyat uchun keltiradigan foydasi agar (tabiiy 
radiatsiyali fonga qo‗shimcha ravishda) yetkazishi ehtimol tutilayotgan xavfdan ortiq 
bo‗lmasa, ionlashtiruvchi nurlanish manbalaridan foydalanishga oid faoliyatning 
barcha turlarini aniqlash; 
 minimallashtirish tamoyili - ionlashtiruvchi nurlanishning har qanday 
manbaidan foydalanilganda nurlanish olishning individual dozalarini fuqarolar 
sog‗ligiga xavfsiz chegara va nurlanish olayotgan shaxslar soni mumkin qadar oz 
darajada bo‗lishini saqlab turish. 
Kuchli ta‘sir etuvchi zaharli moddalar (KTZM) bilan bog‗liq obyektlarda 
avariya va halokatlar oqibatlarini bartaraf etishda avariya-qutqaruv va boshqa 
kechiktirib bo‗lmaydigan ishlarni tashkil etish mazmuni bilan tanishib chiqamiz. 
Bunday obyektlarda o‗z vaqtida va sifatli razvedka ishlarini olib borish muhim 
ahamiyatga ega. Razvedkani radiatsiya va kimyoviy razvedka tuzilmalaridan tashkil 

84 
etilgan guruh zvenolari olib boradi. Ular avariya sodir bo‗lgan joy va kuchli ta‘sir 
etuvchi zaharli moddaning turi, hudud va obyektning eng xavfsiz yo‗nalishlarini 
aniqlaydi. Zarurat bor deb topilganda tuproq, suv va boshqa tashqi muhit 
obyektlaridan namunalar oladilar va tahlil qilish uchun laboratoriyaga yuboradilar, 
kiyoviy zaharlangan hudud o‗chog‗ida odamlarning holatlarini baholaydilar. 
Kuchli ta‘sir etuvchi zaharli moddalarning hudud yoki atmosferaga 
tarqalayotganligini aniqlash bilanoq obyekt ishchi va xizmatchilari hamda yaqin 
atrofda yashovchi aholiga xavf haqida xabar beriladi. Avariya haqidagi xabarni 
eshitgan aholi darhol nafas olish yo‗llarini muhofaza qilish niqoblarini hamda teri 
muhofaza qiluvchi eng oddiy kiyimlar (plash, yoping‗ich)larni kiyib olishlari kerak. 
Uyda bo‗lgan aholi deraza va darchalarni mahkamlab yopishi, yashash joyiga 
tashqaridan havo kirmaydigan qilib berkitishi, elektr isitgich asboblari, gaz o‗choqlari 
va boshqa yonayotgan asbob-uskunalarni o‗chirishlari kerak. 
Avariya sodir bo‗lgan obyektda birinchi navbatda kuchli ta‘sir etuvchi zaharli 
moddalarning to‗kilishi yoki tarqalishini to‗xtatish tadbirlari amalga oshiriladi. 
Buning uchun hududga KTZM uzatib berish tizimi yopiladi, jo‗mraklar va boshqa 
yopish moslamalari yopiladi. KTZM shikastlangan idishlardan boshqa nuqsonsiz 
idishlarga o‗tkaziladi. Ba‘zi hollarda KTZM tarqalishining oldini olish maqsadida 
hovuzlar yoki chuqurliklar qaziladi.
Avariya hududlarida aholiga sanitariya ishlovi tashkil qilinadi va o‗tkaziladi. 
Qisman sanitar ishlovi zaharlangan zonada yoki zonadan chiqish joylarida 
o‗tkaziladi. To‗la sanitar ishlovlari esa sanitar punktlarida o‗tkaziladi.

Download 6,38 Mb.